• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

علم (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



از موضوعات و عناوین به کار رفته در آیات قرآن، علم است.



علم، نقيض جهل‌ و به معناى دانش و آگاهى است.
[۲] لغت‌نامه، ج ۱۰، ص ۱۴۱۵۹، «علم».
برخى در تعريف اصطلاحى علم گفته‌اند: حقيقت علم، كشف امر خارج از ذهن به واسطه صورت ذهنى است‌ كه از راه حس، عقل و تجربه، حاصل مى‌شود و در برابر آن علوم اعتبارى است كه ما به ازاى خارجى ندارند، مانند اعتبار رياست براى فردى.
از تقسيمات علم، تقسيم آن به نظرى و عملى است: علم نظری، دانشى است كه به دنبال آن كمالى حاصل شود، مانند علم به موجودات. علم عملی، دانشى است كه با عمل كردن بر طبق آن، كمال، حاصل مى‌شود، مانند علم به عبادات. علاوه بر علوم ياد شده كه اكتسابى است، برخى علوم از راه مکاشفه و بدون واسطه و با اشراق الهى براى برخى نفوس حاصل مى‌شود كه از آن به «علم لدنّى» تعبير شده است. از نظر بعضى، ادراك، شعور، تصوّر، حفظ، تذكّر، ذكر، معرفت، فهم، فقه، عقل، حكمت و ... هم معنا و مترادف با «علم» است.
[۹] فخررازی، محمد بن عمر، التفسير الكبير، ج ۲۱، ص ۱۲۷-۱۲۸.

در اين عنوان، مطلق علم مورد نظر است و آیاتی معرفی می‌شوند که در آن‌ها از واژه‌هاى «علم»، «سمع» و مشتقّات آنها و نيز برخى تعبيرات كه مفيد معناى علم بوده استفاده شده و به عناوین مترادف و مرتبط با عنوان مزبور، نيز ارجاع شده است.


امام‌ خمینی علم را مفهومی عام و بدیهی می‌داند که بی‌نیاز از تعریف است و تعریف‌های موجود را شرح الاسمی می‌داند، بااین‌حال، خاطرنشان کرده‌ است علم، نور است که برای خود در ذاتش ظهور دارد و غیر خود را نیز ظاهر می‌کند.
[۱۱] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۳۷۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
ایشان میان علم و معرفت دو تفاوت قائل است.
۱- علم در اصل لغت مخصوص به کلیات است و معرفت مخصوص به جزئیات و شخصیات، ازاین‌رو گفته‌شده عارف بالله کسی است که حق را مشاهده حضوری می‌شناسد و عالم بالله کسی است که به براهین فلسفی علم به‌حق پیدا می‌کند.
۲- در معرفت، سابقه فراموشی وجود دارد، پس چیزی که در ابتدا، ادراک آن تعلق می‌گیرد گفته می‌شود علم به آن حاصل شده‌ است و چیزی را که معلوم بوده و فراموش‌ شده و سپس ادراک شده، گفته می‌شود معرفت به آن حاصل شده‌ است.
امام‌ خمینی در تبیین و تقریر حقیقت علم دو روش را در پیش گرفته است؛ یکی روش و تقریر مشهور که در این روش ایشان به تقریر ماهوی بودن علم پرداخته است، و علم را از سنخ ماهیت، مقولات و کیف نفسانی می‌داند.
[۱۵] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۳۸۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
دومی روش حکمت متعالیه است امام‌ خمینی در این روش بر وجودی بودن علم تاکید می‌کند و علم را از سنخ وجود می‌داند.
ایشان علم را مفهومی عام می‌داند که به‌تساوی، قابل صدق بر افراد است؛ ازاین‌رو مفهومی متواطی است. ایشان مفهوم علم را غیرماهوی و از مفاهیم فلسفی، می‌داند که تنها منشا انتزاع دارد. یعنی وجودی خاص و مابازاء ندارد که در برابر دیگر اشیاء باشد و شیء خاصی از اشیاء خارجی نیست؛ بلکه با وجود شیء دیگر موجود است. اما حقیقت علم را مانند حقیقت وجود یک حقیقت مشکک می‌داند که اختلاف میان مصادیق آن به‌شدت و ضعف است.
[۱۷] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۷، ص۳۸۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.



آثار علم (قرآن)، آرزوی علم (قرآن)، آفات علم (قرآن)، ابزار علم (قرآن)، ارزش علم (قرآن)، ازدیاد علم (قرآن)، استفاده از علم (قرآن)، اعطای علم (قرآن)، اهمیت علم (قرآن)، تحصیل علم (قرآن)، تعلیم علم (قرآن)، دعا برای علم (قرآن)، راسخان در علم (قرآن)، رشد علم (قرآن)، زمینه‌های علم (قرآن)، سوء استفاده از علم (قرآن)، عالمان (قرآن)، علم‌آموزی (قرآن)، علم اقتصاد (قرآن)، علم اهل کتاب (قرآن)، علم به آخرت (قرآن)، علم به امتحان (قرآن)، علم به امداد خدا (قرآن)، علم به ایمان پناهندگان (قرآن)، علم به تأویل (قرآن)، علم به تعبیر رؤیا (قرآن)، علم به تعداد اصحاب کهف (قرآن)، علم به حاکمیت خدا (قرآن)، علم به حشر (قرآن)، علم به حق (قرآن)، علم به دنیا (قرآن)، علم به رسالت (قرآن)، علم به رحمت خدا (قرآن)، علم به رزق الهی (قرآن)، علم به عذاب (قرآن)، علم به قدرت خدا (قرآن)، علم به قیامت (قرآن)، علم به مغفرت خدا (قرآن)، علم به وعدههای خدا (قرآن)، علم حضوری (قرآن)، علم خدا (قرآن)، علم در پیری (قرآن)، علم به اعمال (قرآن)، علم زیانبار (قرآن)، علم سحر (قرآن)، علم شهودی (قرآن)، علم غیب (قرآن)، علم فرعون (قرآن)، علم فطری (قرآن)، علم قضاوت (قرآن)، علم لدنی (قرآن)، علم نجوم (قرآن)، کسب علم (قرآن)، مراتب علم (قرآن)، منشأ علم (قرآن)، نعمت علم (قرآن)، هجرت برای علم (قرآن).


۱. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج ۲، ص ۱۵۲، «علم».    
۲. لغت‌نامه، ج ۱۰، ص ۱۴۱۵۹، «علم».
۳. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۵۰.    
۴. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۸، ص ۵۳.    
۵. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۸، ص ۴۷-۵۰.    
۶. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۸، ص ۵۳.    
۷. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص ۵۸۰، «علم».    
۸. فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، ج ۲۱، ص ۴۸۳.    
۹. فخررازی، محمد بن عمر، التفسير الكبير، ج ۲۱، ص ۱۲۷-۱۲۸.
۱۰. برای توضیح بیشتر به مقالات الهام (قرآن)، ایمان (قرآن)، بصیرت (قرآن)، بینایی (قرآن)، تعلم (قرآن)، تعلیم (قرآن)، حکمت (قرآن)، شعور (قرآن)، شناخت (قرآن)، شنوایی (قرآن)، وحی (قرآن) و یقین‌ (قرآن) رجوع شود.
۱۱. خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۳۷۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
۱۲. خمینی، روح‌الله، شرح دعاء السحر، ص۳۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
۱۳. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۱۳، ص۵۰۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۱۴. خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۶۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۵. خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۳۸۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
۱۶. خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۵۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۱۷. خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۷، ص۳۸۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.



مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۱، ص۴۹، برگرفته از مقاله «علم»    
دانشنامه امام خمینی    ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    ، ۱۴۰۰ شمسی.






جعبه ابزار