عقل (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَقْل (به فتح عین و سکون قاف) از
واژگان قرآن کریم به معنای فهم،
معرفت و
درک است.
مشتقات
عَقْل که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
عَقَلُوهُ (به فتح عین و قاف) به معنای فممیدنش،
نَعْقِلُ (به فتح نون و سکون عین) به معنای می‌فهمیدیم،
يَعْقِلُها (به فتح یاء و سکون عین) به معنای درک می‌کنند.
عَقْل به معنای فهم، معرفت و درک است.
طبرسی فرموده:
عقل، فهم، معرفت و لبّ نظير هم‌اند.
راغب گويد: به نيرویی كه آماده قبول
علم است عقل گويند همچنين به علمی كه به وسيله آن نيرو بدست آيد.
به مواردی از
عَقْل که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(ثُمَّ يُحَرِّفُونَهُ مِنْ بَعْدِ ما عَقَلُوهُ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ) يعنى: «آن‌را پس از فهميدنش دگرگون می‌كردند در حالی كه می‌دانستند.»
(وَ هُمْ يَعْلَمُونَ) راجع به
تحریف و
(عَقَلُوهُ) راجع به فهم
کلام اللّه است.
(وَ قالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما كُنَّا فِي أَصْحابِ السَّعِيرِ) «و گفتند: اگر گوش می‌داديم و می‌فهميديم در ميان اهل
سعیر نمى‌بوديم.»
(وَ ما يَعْقِلُها إِلَّا الْعالِمُونَ) «جز دانايان آن‌را درک نمی‌كنند.»
اگر
آیات قرآن را تتبّع كنيم خواهيم ديد كه عقل در قرآن به معنى فهم، درک و معرفت است.
عقل به معنى اسمى در
قرآن نيامده و فقط به صورت فعل مثل
(عَقَلُوهُ)- ...
(يَعْقِلُونَ)- ...
(تَعْقِلُونَ)- ...
(نَعْقِلُ) به كار رفته است.
در
روایات كه آمده
«الْعَقْلُ مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ» «مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً أَكْرَمَ عَلَيْهِ مِنَ الْعَقْلِ» مراد از آن ظاهرا همان نيروى فهم و درک
انسانی است.
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «عقل»، ج۵، ص۲۸.
