• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عظمت‌الله بن لطف‌الله بی‌خبر گرامی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



عظمت الله بی خبر بلگرامی ، عارف و شاعر و خوشنویس شبه قاره هند در سده دوازدهم بود.




نسب او به سادات حسینی می‌رسد که از واسط به بِلگرام هند آمده بودند. پدرِ او لطف الله بلگرامی معروف به شاه لَدّها (۱۰۵۳ـ۱۱۴۳) از عارفان نامدار بلگرام بود و تذکره نویس و شاعر معروف شبه قاره میرغلام علی آزاد بلگرامی از مریدانِ او بود.
[۱] میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی ، مآثرالکرام، ج۱، ص۱۰۰ـ۱۰۳، لاهور ۱۹۷۱.
[۲] میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، شجره طیّبه، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی نجفی مرعشی، گ ۷۱ ب ـ ۷۴ الف، ش ۴۲۸.
بی خبر در بلگرام زاده شد. اگرچه در ملازمت امرا به سر می‌برد، شور و حال عارفان را داشت. به نظریه وحدت وجود معتقد بود و تا واپسین نفس بر همان اعتقاد ماند.
خطِ شکسته را نیکو می‌نوشت، با موسیقی و هنرهای دیگر نیز آشنا بود و با میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی ملاقات داشت.
[۳] میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، سرو آزاد، ج۱، ص۳۱۵، حیدرآباد دکن ۱۹۱۳.
[۴] بندربن داس خوشگو، سفینه خوشگو، ج۱، ص۱۷۳، دفتر ۳: تذکره شعرای فارسی، چاپ سیدشاه محمد عطاءالرحمان عطا کاکوی، پتنا ۱۳۷۸/۱۹۵۹.




بی خبر در ۲۴ ذیقعده ۱۱۴۲ در دهلی وفات یافت و در جوار مقبره نظام الدین اولیا (متوفی ۷۲۵) دفن شد.
[۵] میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، سرو آزاد، ج۱، ص۳۲۵، حیدرآباد دکن ۱۹۱۳.
[۶] میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی ، مآثرالکرام، ج۱، ص۱۰۶، لاهور ۱۹۷۱.




فرزندانِ او نوازش علی بلگرامی (۱۱۲۴ـ۱۱۶۷) و کرم الله غریب بلگرامی (۱۱۳۵ـ ۱۱۶۹) نیز از علم و عرفان بهره برده بودند و به فارسی شعر می‌سرودند.
[۷] میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، سرو آزاد، ج۱، ص۳۲۵ـ ۳۲۸، حیدرآباد دکن ۱۹۱۳.
[۸] میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی ، مآثرالکرام، ج۱، ص۱۰، لاهور ۱۹۷۱.




آثار بی خبر عبارتند از :

۴.۱ - کلیّات اشعار فارسی


مشتمل بر قصاید و غزلیات و رباعیات و مثنویات، قریب به هفت هزار بیت
[۹] میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، سرو آزاد، ج۱، ص۳۱۷، حیدرآباد دکن ۱۹۱۳.
که در سفینه خوشگو
[۱۰] میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، سرو آزاد، ج۱، ص۳۱۷، حیدرآباد دکن ۱۹۱۳.
پانزده هزار بیت ذکر شده است. علی ابراهیم خان خلیل دیوان او را دیده بود.
[۱۱] علی ابراهیم خلیل، تذکره صحف ابراهیم، ج۱، ص۱۱۴، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۲۹۷۴.

نسخه خطی دیوان او در کتابخانه خدابخش در پَتْنا/ پاتْنا (ش ۲۱۷۹ H. L) موجود است
[۱۲] خدا بخش کتابخانه شرقی عمومی، فهرست نسخه های خطی فارسی و عربی در خدا بخش شرقی کتابخانه عمومی، ج۳۲، ص۱۲۴، جلد XXXII، Bankipur، پاتنا ۱۹۸۰.


۴.۲ - سفینه بی خبر


سفینه بی خبر به فارسی، شرح حال و گزیده اشعار حدود هزار شاعر فارسی گوی شبه قاره، که از سال ۱۰۰۰ تا تاریخ نگارش آن (۱۱۴۱) می زیسته اند. شرح حال و نمونه کلام بیش‌تر شعرا در آن بسیار مختصر است و غالباً مؤلف چند کلمه برای معرفی اسم و تخلص شاعر همراه با یکی دو بیت از او نقل کرده است.
[۱۳] علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۲۳۴ـ۲۳۵، تهران ۱۳۴۳ش.

نسخه های خطی آن در دانشگاه پنجاب، لاهور (گنجینه شیرانی، ش ۱۴۹۸/ ۴۵۴۸) و دانشگاه اسلامی علیگره (گنجینه احسن مارهروی، ش ۸/۹۲۰) موجود است.
[۱۴] اطهر عباس رضوی، فهرست نسخه های خطی فارسی در کتابخانه مولانا آزاد، ج۱، ص۱۷۱، دانشگاه علیگره مسلمان، علیگره ۱۹۶۹.
[۱۵] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱۱، ص۷۴۹، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.


۴.۳ - ماقلّ و دلّ


ماقلّ و دلّ به فارسی، در فضیلت عقل و ادراک که به کوشش ظفر اقبال در مجلّه دانش
[۱۶] محمد اقبال مجددی، مجلّه دانش،اسلام آباد، ش ۹، ۱۳۶۶ ش .
به چاپ رسیده است.

۴.۴ - غبار خاطر


غبار خاطر به فارسی، مؤلف در آن از عقب ماندگی و تفرقه مسلمانان عصر خود اظهار تأسف و تأثر کرده است. غبار خاطر در ۱۲۹۷ در بهوپال چاپ سنگی شده و به تصحیح غلام مصطفی خان نیز در مجله معارف به چاپ رسیده است
[۱۷] محمد اقبال مجددی، مجلّه دانش،اسلام آباد، ش ۹، ۱۳۶۶ ش، ژوئن ۱۹۶۷،
[۱۸] عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، ج۶، ص۱۸۲، ج ۶، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.


۴.۵ - گرامی نامه


گرامی نامه ،
[۱۹] عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، ج۶، ص۱۸۲، ج ۶، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
رساله ای عرفانی که آزاد بلگرامی متن آن را در انیس المحققین (نسخه خطی دانشگاه اسلامی علیگره، گنجینه حبیب گنج، ش ۲۱/۴۵) نقل کرده است.

۴.۶ - دیگر آثار


قصص الانبیا، رساله مناقب شاهانه و گلشن نامه.



(۱) میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، سرو آزاد، حیدرآباد دکن ۱۹۱۳.
(۲) میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، شجره طیّبه، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی نجفی مرعشی، ش ۴۲۸.
(۳) میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی ، مآثرالکرام، لاهور ۱۹۷۱.
(۴) عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، ج ۶، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
(۵) علی ابراهیم خلیل، تذکره صحف ابراهیم، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۲۹۷۴.
(۶) بندربن داس خوشگو، سفینه خوشگو، دفتر ۳: تذکره شعرای فارسی، چاپ سیدشاه محمد عطاءالرحمان عطا کاکوی، پتنا ۱۳۷۸/۱۹۵۹.
(۷) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
(۸) علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، تهران ۱۳۴۳ش.
(۹) خدا بخش کتابخانه شرقی عمومی، فهرست نسخه های خطی فارسی و عربی در خدا بخش شرقی کتابخانه عمومی، جلد XXXII، Bankipur، پاتنا ۱۹۸۰.
(۱۰) اطهر عباس رضوی، فهرست نسخه های خطی فارسی در کتابخانه مولانا آزاد، دانشگاه علیگره مسلمان، علیگره ۱۹۶۹.
(۱۱) محمد اقبال مجددی .


 
۱. میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی ، مآثرالکرام، ج۱، ص۱۰۰ـ۱۰۳، لاهور ۱۹۷۱.
۲. میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، شجره طیّبه، نسخه خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی نجفی مرعشی، گ ۷۱ ب ـ ۷۴ الف، ش ۴۲۸.
۳. میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، سرو آزاد، ج۱، ص۳۱۵، حیدرآباد دکن ۱۹۱۳.
۴. بندربن داس خوشگو، سفینه خوشگو، ج۱، ص۱۷۳، دفتر ۳: تذکره شعرای فارسی، چاپ سیدشاه محمد عطاءالرحمان عطا کاکوی، پتنا ۱۳۷۸/۱۹۵۹.
۵. میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، سرو آزاد، ج۱، ص۳۲۵، حیدرآباد دکن ۱۹۱۳.
۶. میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی ، مآثرالکرام، ج۱، ص۱۰۶، لاهور ۱۹۷۱.
۷. میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، سرو آزاد، ج۱، ص۳۲۵ـ ۳۲۸، حیدرآباد دکن ۱۹۱۳.
۸. میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی ، مآثرالکرام، ج۱، ص۱۰، لاهور ۱۹۷۱.
۹. میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، سرو آزاد، ج۱، ص۳۱۷، حیدرآباد دکن ۱۹۱۳.
۱۰. میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، سرو آزاد، ج۱، ص۳۱۷، حیدرآباد دکن ۱۹۱۳.
۱۱. علی ابراهیم خلیل، تذکره صحف ابراهیم، ج۱، ص۱۱۴، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۲۹۷۴.
۱۲. خدا بخش کتابخانه شرقی عمومی، فهرست نسخه های خطی فارسی و عربی در خدا بخش شرقی کتابخانه عمومی، ج۳۲، ص۱۲۴، جلد XXXII، Bankipur، پاتنا ۱۹۸۰.
۱۳. علیرضا نقوی، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۲۳۴ـ۲۳۵، تهران ۱۳۴۳ش.
۱۴. اطهر عباس رضوی، فهرست نسخه های خطی فارسی در کتابخانه مولانا آزاد، ج۱، ص۱۷۱، دانشگاه علیگره مسلمان، علیگره ۱۹۶۹.
۱۵. احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱۱، ص۷۴۹، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
۱۶. محمد اقبال مجددی، مجلّه دانش،اسلام آباد، ش ۹، ۱۳۶۶ ش .
۱۷. محمد اقبال مجددی، مجلّه دانش،اسلام آباد، ش ۹، ۱۳۶۶ ش، ژوئن ۱۹۶۷،
۱۸. عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، ج۶، ص۱۸۲، ج ۶، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
۱۹. عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، ج۶، ص۱۸۲، ج ۶، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.




دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عظمت‌الله بن لطف‌الله بی‌خبر گرامی»، شماره۲۴۰۴.    



جعبه ابزار