• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عَشْر (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





عَشْر (به فتح عين و سكون شين) (به) از واژگان نهج البلاغه از اسماء عدد است به معنای «ده».
این واژه دارای مشتقاتی است که در نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند:
عَشْره و عَشیره (به فتح عین) به معنای خانواده است.
مَعْشَر (به فتح عین و شین) به معنای جماعت است.
عُشّار (به ضم عین) به معنای کسی که در دروازه مالیات و (ده یک) می‌گیرد.
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره قیامت و شهر بصره و ... از این واژه استفاده نموده است.



عَشْر (بر وزن عقل) از اسماء عدد است به معنای «ده» همچنین عَشره (بر وزن خمسه و به فتح هر سه) و عَشیره به معنای خانواده است.
راغب گوید: آن اهل رجل و خانواده اوست.
مَعْشَر به معنای جماعت آمده است.
عُشّار به معنای کسی که در دروازه مالیات و (ده یک) می‌گیرد.


برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:

۲.۱ - الْعِشارِ - خطبه ۱۹۵ (قیامت)

امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره قیامت فرموده است:
«(يَوْم تَشْخَصُ فيهِ الاَْبْصارُ)، وَ تُظْلِمُ لَهُ الاَْقْطارُ، وَ تُعَطَّلُ فيهِ صُرومُ الْعِشارِ
یعنی «روزی که در آن چشم‌ها خیره می‌شوند و اطراف تاریک می‌گردند و گلّه‌های شتران باردار رها کرده می‌شوند.» این جمله از: (وَ إِذا الْعِشارُ عُطِّلَتْ) گرفته شده است.
«صروم» جمع صرمه به معنای قطعه و گلّه و «عشار» جمع «عشراء» و آن ناقه‌ای است که بر حملش ده ماه گذشته باشد.


۲.۲ - أعشار - خطبه ۱۳ (درباره بصره)

این‌که درباره بصره فرموده است:
«وَ بِها تِسعَةُ أعشار الشَّرّ، المُحتَبِس فيها بَذَنبِه، وَ الخارِجُ بِعَفوِ اللّه.»
«نه دهم شرّ در بصره است هر که در آن‌جا بماند به علت گناهش است و هر که از آن خارج شود، به جهت عفو خدا خلاص شده است.» ظاهراً یک مطلب مقطعی است زیرا آن موقع اهواء گوناگون و افکار مختلفی در آن بوده است.


۲.۳ - عَشيرَةٌ - حکمت ۴۰۸ (بردباری)

در حکمت ۴۰۸ فرموده:
«الْحِلْمُ عَشيرَةٌ
«بردباری و ملایمت خانواده است.» یعنی مانند خانواده مردم را به یاری انسان می‌خواهد.


۲.۴ - مَعْشَر - نامه ۴۵ (موعظه)

به عثمان بن حنیف می‌نویسد:
«طوبَى لِنَفْس أَدَّتْ إِلَى رَبِّها فَرْضَها،... في مَعْشَر أَسْهَرَ عُيونَهُمْ خَوْفُ مَعادِهِمْ.»
«خوشا به حال کسی که واجبش را به خدا ادا کرده در جماعتی که خوف معاد چشم آن‌ها را بی‌خواب کرده است.»


این ماده به کرّات در نهج البلاغه آمده است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۷۱۹.    
۲. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۳، ص۴۰۳.    
۳. راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن-دار القلم، ج۱، ص۵۶۷.    
۴. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۳، ص۴۰۴.    
۵. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۱، ص۲۴۵.    
۶. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۴۹۱، خطبه ۱۹۵.    
۷. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۱۹۵، خطبه ۱۹۰.    
۸. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۳۱۰، خطبه ۱۹۵.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۸۱.    
۱۰. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۷۸۴.    
۱۱. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۷۸۹.    
۱۲. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۷، ص۶۴۰.    
۱۳. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱۲، ص۱۹۷.    
۱۴. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۰، ص۱۷۱.    
۱۵. آیه۴.    
۱۶. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۶، ص۱۰۲.    
۱۷. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۳، ص۵۵۳.    
۱۸. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۱، ص۴۱، خطبه ۱۳.    
۱۹. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۵۶، خطبه ۱۳.    
۲۰. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۵۱.    
۲۱. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج، ص ۵۸۱.    
۲۲. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۵۸۱.    
۲۳. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱، ص۵۱۴.    
۲۴. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۳، ص۱۹۷.    
۲۵. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۲۵۱.    
۲۶. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۸۱، حکمت ۴۰۸.    
۲۷. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۳، ص۲۵۳، حکمت ۴۱۸.    
۲۸. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۵۵۰، حکمت۴۱۸.    
۲۹. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۴۱.    
۳۰. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج، ص۳۹۳.    
۳۱. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۷۵۳.    
۳۲. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۵، ص۳۷۴.    
۳۳. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۴۹۷، ص۳۹۷.    
۳۴. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۲۰، ص۶۱.    
۳۵. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۴۹۱، نامه ۴۵.    
۳۶. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۳، ص۸۴، نامه ۴۵.    
۳۷. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۲۰، نامه ۴۵.    
۳۸. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۵۷.    
۳۹. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۶۹.    
۴۰. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۹۴.    
۴۱. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۰، ص۲۳۸.    
۴۲. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۰، ص۱۲۳.    
۴۳. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۶، ص۲۹۴.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «عشر»، ج۲، ص۷۱۹.    






جعبه ابزار