عزاداری برای امام باقر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در روایتی
امام باقر (علیه‌السّلام) وصیت کردند که ده سال در
منا برایشان عزاداری کنند که هدف حضرت از این وصیت می‌تواند، اقامه عزاداری ده ساله در منا، معرفی
اهل بیت (علیهم‌السّلام)، نشر معارف آنها، و توجه مردم عالَم به
اهل‌بیت پیامبر (علیهم‌السّلام) و
هدایت و راهنمایی ایشان، باشد.
این روایت با سند معتبر در
منابع روایی شیعه نقل شده و برخی از بزرگان، سند آن را
صحیح و برخی دیگر
موثق اعلام کرده‌اند.
مضمون روایت این است که
امام باقر (علیه‌السلام) قبل از
شهادت، به فرزندشان
امام صادق (علیه‌السلام) وصیت کردند، ده سال در «
منا» برایشان عزاداری برپا نمایند و برای مصارف آن از جمله برای نوحه‌خوان، مقداری پولی را معین کردند. متن روایت به نقل
مرحوم کلینی با سندش این است: عِدَّةٌ مِنْ اَصْحَابِنَا عَنْ اَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه‌السّلام) قَالَ قَالَ لِی اَبِی یَا جَعْفَرُ اَوْقِفْ لِی مِنْ
مَالِی کَذَا وَ کَذَا لِنَوَادِبَ تَنْدُبُنِی عَشْرَ سِنِینَ بِمِنًی اَیَّامَ مِنًی.
یونس بن یعقوب از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: پدرم به من فرمود: ای جعفر! از مال من فلان مبلغ را
وقف کن تا نوحه سرایان در
ایام حج در منی به مدت ده سال برایم نوحه سرائی کنند.
این روایت را
شیخ طوسی نیز با همین سند و متن نقل کرده است:
این روایت از نظر
سند معتبر است و
علمای شیعه بر این مطلب تصریح کرده‌اند؛ از این‌رو، ما از بررسی تک تک راویان سند صرف‌نظر نموده و سخنان علماء را در اعتبار سند این روایت ذکر می‌کنیم.
علامه حلی (متوفای ۷۲۶هـ) یکی از علمای برجسته شیعه، سند این روایت را صحیح می‌داند و می‌فرماید: روی الشیخ فی الصحیح عن یونس بن یعقوب عن ابی عبدالله (علیه‌السّلام) قال قال لی ابی عبدالله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یا جعفر اوقف لی من
مالی کذا وکذا النواد ب یندبنی عشر سنین معنی ایام لنا.
شیخ در روایت صحیح از یونس بن یعقوب از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل کرده که ایشان فرمودند: پدرم به من فرمود: ای ابو جعفر! از مال من فلان مبلغ را وقف کن تا نوحه سرایان در ایام حجدر منی به مدت ده سال برایم نوحه سرائی کنند.
علامه محمدتقی مجلسی (متوفای۱۰۷۰هـ) (که از ایشان به مجلسی اول تعبیر می‌شود) در کتاب «
روضة المتقین» تصریح می‌کند که این
روایت موثق است اما در درجه صحیح قرار دارد:
روی الشیخان فی الموثق کالصحیح، عن یونس بن یعقوب، عن ابی عبدالله (علیه‌السّلام) قال: قال لی ابی: یا جعفر اوقف لی من
مالی کذا و کذا، لنوادب تندبنی عشر سنین بمنی ایام منی.
شیخان (کلینی و شیخ طوسی) در روایت موثق که (از نظر اعتبار) همانند صحیح است، از یونس بن یعقوب از امام صادق (علیه‌السّلام) روایت کرده‌اند....
علامه محمدباقر مجلسی (متوفای ۱۱۱۰هـ) نیز در دو کتابش سند این روایت را موثق می‌داند: الحدیث السادس و الاربعون و المائة: موثق.
باب کسب النائحة الحدیث الاول: موثق.
محقق بحرانی (متوفای ۱۱۸۶هـ) درباره این بحث که آیا نوحه بر
میت جایز است یانه، تصریح می‌کند که مشهور میان علمای امامیه، جواز آن است؛ البته در صورتی که مستلزم حرامی همانند دروغگویی و ... نباشد. از جمله دلیل ایشان، همین روایت است که در ابتدا می‌گوید: این روایت صحیح است: واما الاخبار فمنها ما دل علی الجواز ومن ذلک ما رواه فی الکافی فی الصحیح عن یونس بن یعقوب عن الصادق (علیه‌السّلام) قال: قال لی ابی یا جعفر اوقف لی من
مالی کذا لنوادب تندبنی عشر سنین بمنی ایام منی.
برخی از روایات دلالت بر جواز
نوحه‌خوانی می‌کند و از جمله آن، روایتی است که در
کافی با سند صحیح از یونس بن یعقوب از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شد که آن حضرت فرمود: پدرم فرمود: ای جعفر...
در جای دیگر از کتابش نیز تصریح می‌کند که اگر نوحه مشتمل بر سخنان باطل نباشد، جایز است و دلیلش همین روایت است ولی در اینجا می‌گوید روایت موثق است:
ومنها: ما رواه فی الکافی و التهذیب فی الموثق عن یونس بن یعقوب، عن الصادق (علیه‌السّلام)، قال: قال لی ابی: یا جعفر، اوقف لی من
مالی کذا وکذا...
صاحب جواهر (متوفای ۱۲۶۶هـ) نیز از این روایت به «صحیح» تعبیر کرده است: و عن الصادق (علیه‌السّلام) فی الصحیح انه قال ابی: یا جعفر اوقف لی من
مالی کذا وکذا لنوادب تندبنی عشر سنین بمنی ایام منی. وقد یستفاد منه استحباب ذلک اذا کان المندوب ذا صفات تستحق النشر لیقتدی بها.
سند روایت معتبر است و از این روایت استفاده می‌شود که عزاداری برای میت اشکالی ندارد؛ و اگر بدعت و یا جایز نبود، هرگز امام باقر (علیه‌السّلام) چنین دستوری نمی‌دادند.
در روایت فوق بیان شد که امام باقر (علیه‌السّلام) وصیت کردند و مقداری پول برای مصارف و مخارج
عزاداری ایشان مشخص کردند، اما به‌طور دقیق عددد آن معین نشده و تنها عبارت «کذا و کذا» آمده بود.
اما در روایت دیگر آمده است که آن حضرت ۸۰۰
درهم (معادل ۸۰
دینار طلا) برای عزاداریش توصیه کرده است:
عَلِیُّ بْنُ اِبْرَاهِیمَ عَنْ اَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ اَوْ غَیْرِهِ قَالَ اَوْصَی اَبُو جَعْفَرٍ (علیه‌السّلام) بِثَمَانِمِائَةِ دِرْهَمٍ لِمَاْتَمِهِ وَ کَانَ یَرَی ذَلِکَ مِنَ السُّنَّةِ لِاَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قَالَ اتَّخِذُوا لآِلِ جَعْفَرٍ طَعَاماً فَقَدْ شُغِلُوا.
از
حریز و غیر او نقل شده که امام باقر (علیه‌السّلام) ۸۰۰ درهم برای برپایی عزاداریشان وصیت کردند و عقیده داشتند که این کار
سنت است؛ زیرا
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: برای خانواده
جعفر طیار (وقتی ایشان
شهید شده بود) غذا آماده کنید چرا که آنها مشغول عزاداری هستند.
این روایت بر
استحباب عزاداری
ائمه طاهرین (علیهم‌السّلام) نیز دلالت دارد و پاسخی محکمی است که در برابر کسانی که بر اقامه مجالس عزاداری
سیدالشهدا (علیه‌السلام) در ایام
محرم،
صفر و بقیه ایام اشکال می‌گیرند و آن را
بدعت می‌خوانند.
علامه مجلسی اول بعد از نقل روایت می‌فرماید: و یدل علی استحبابه، و الظاهر اختصاص ذلک بالائمة (صلوات‌الله‌علیهم) لوجوه کثیرة (منها) ان لا ینسی المؤمنون امامهم و یبکوا علیهم لیحصل لهم الاجر العظیم و یسهل علیهم موت الاقارب، و یذکر ظلم المتسمین بالخلافة علیهم، و یظهر کفر من یرضی بفعالهم و غیرها مما لا یحصی.
این روایت بر مستحب بودن عزاداری و نوحه‌خوانی دلالت دارد و به دلائل فراوان، این نوحه‌خوانی اختصاص به ائمه طاهرین (علیهم‌السّلام) دارد. از جمله:
۱. مؤمنان، امام‌شان را فراموش نکنند و برای آنها گریه کنند تا پاداش بزرگی برایشان حاصل شود و مردن نزدیکانشان برایشان آسان شود.
۲. ظلم‌های کسانی که
خلافت را از
اهل بیت (علیهم‌السّلام) غصب کردند، یادآوری شود.
۳.
کفر کسانی که از کارهای آن ظالمان خشنودند، آشکار گردد.
و دلیل‌های دیگر که قابل شمارش نیست.
علامه محمدباقر مجلسی نیز می‌نویسد: و قال الوالد العلامة قدس سره: لعل ذلک لابقاء المحبة فی قلوبهم و بغض من قتلهم، فانهما من اصل الایمان، بخلاف غیرهم کما تقدم.
پدرم
علامه فرموده است: این دستور امام چه‌بسا برای بقاء
محبت در دل محبان اهل بیت (علیهم‌السّلام) و تنفر از قاتلان آنها است؛ زیرا
حب و
بغض اساس
ایمان است. به خلاف حب و بغض برای غیر اهل بیت (علیهم‌السّلام). و در جای دیگر علامه محمدباقر مجلسی (رحمةالله‌علیه) نیز این روایت را دلیل بر مستحب بودن اقامه عزاداری برای ائمه (علیهم‌السّلام) می‌داند و می‌فرماید: و یدل علی رجحان الندبة علیهم و اقامة ماتم لهم، لما فیه من تشیید حبهم و بغض ظالمیهم فی القلوب، و هما العمدة فی الایمان، و الظاهر اختصاصه بهم (علیهم‌السّلام) لما ذکرنا.
این روایت بر ترجیح «نوحه‌سرایی» بر ائمه و اقامه عزاداری برای آنان دلالت دارد؛ زیرا در اقامه این کار، محبت نسبت به ائمه (علیهم‌السّلام) و بغض ظالمانی که به آنها
ظلم کردند، را در قلب‌ها دوچندان می‌شود و این حب و بغض اساس ایمان هستند. ظاهر این است که اقامه عزا مخصوص اهل بیت (علیهم‌السّلام) است.
مرحوم
صاحب جواهر نیز بعد از نقل روایت می‌فرماید: وقد یستفاد منه استحباب ذلک اذا کان المندوب ذا صفات تستحق النشر لیقتدی بها.
از این روایت استحباب
نوحه‌خوانی استفاده می‌شود در صورتی که میت دارای صفات پسندیده‌ی باشد که مستحق نشر باشد تا دیگران به او اقتدا کند.
سخن
علامه امینی نیز در ذیل این روایت، تحلیل جالبی دارد: وفی تعیینه (علیه‌السّلام) ظرف الندبة من الزمان و المکان لانهما المجتمع الوحید لزرافات المسلمین من ادنی البلاد واقاصیها من کل فجعمیق، ولیس لهم مجتمع یضاهیه فی الکثرة، دلالة واضحة علی ان الغایة من ذلک اسماع الملا الدینی مآثر الفقید " فقید بیت الوحی " ومزایاه، حتی تنعطف علیه القلوب، وتحن الیه الافئدة، ویکونوا علی امم من امره، وبمقربة من اعتناق مذهبه، فیحدوهم ذلک بتکرار الندبة فی کل سنة الی الالتحاق به، والبخوع لحقه، والقول بامامته، والتحلی بمکارم اخلاقه، والاخذ بتعالمیه المنجیة، وعلی هذا الاساس الدینی القویم اسست المآتم والمواکب الحسینیة، لیس الا.
از این که
امام باقر (علیه‌السلام) برای عزاداریشان زمان و مکان معین کردند به این دلیل است که در آن زمان و مکان مسلمانان از دورترین و نزدیک‌ترین نقاط
عالم از هر قوم و قبیله‌ی گرد هم می‌آیند و هیچ اجتماع بزرگ مردمی از نظر تعداد با آن برابری نمی‌کند. این مساله دلالت روشنی دارد بر اینکه هدف از این‌کار، ابلاغ و رساندن آثار (سخنان، فضائل و جایگاه) آن امامی است که از بیت وحی از دنیا رفته و برشمردن ویژگی‌های اوست، تا قلب‌ها متوجه ایشان شوند و دل‌ها به‌سوی‌شان متمایل شوند، و همانند امت‌های که از آن بزرگوار
تبعیت می‌کنند، این افراد نیز تبعیت کنند و
مذهب آن امام را در آغوش کشند. پس آنها را با تکرار این عزاداری‌ها در هر سال دعوت کنند تا به‌ایشان ملحق شوند، و به‌حق ایشان (
امامت الهی) اعتراف کنند و امامتش را بپذیرند، و به ارزش‌های اخلاق ایشان آراسته شوند و به تعالیم نجات‌بخش ایشان عمل کنند و تنها بر این اساس با ارزش دینی، عزاداری‌ها و دسته‌جات عزاداری حسینی تاسیس شده است.
موسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، برگرفته از مقاله «آیا امام باقر (علیه السلام) دستور دادند برایشان عزاداری شود؟».
