عرفیه خاصه با مشروطه خاصه شکل دوم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

عرفیه خاصه با مشروطه خاصه شکل دوم، یکی از ضروب منتج قیاس مختلط در شکل دوم است.

---

«قیاس مختلط»، قیاسی است که صغرا و کبرای آن از قضایای موجهه ترکیب یافته باشد. یکی از ضروب منتج قیاس مختلط در شکل دوم عبارت است از: اختلاط قضیه عرفیه خاصه (صغرا) با مشروطه خاصه (کبرا).

---

بعضی از منطق‌دانان شیوه‌های استخراج نتایج قضایای موجهه شکل دوم را در چهار قاعده منضبط کرده‌اند:
۱. قاعده اول: اگر یکی از دو مقدمه قیاس، ضروریه یا دائمه باشد نتیجه، دائمه مطلقه خواهد بود.
۲. قاعده دوم: هر گاه هیچ‌یک از دو مقدمه دائمه یا ضروریه نباشد اگر صغرا به قید لاضرورت و لادوام مقیّد نباشد عین جهتی که در صغرا موجود است به نتیجه نقل می‌شود.
۳. قاعده سوم: اگر هیچ‌یک از دو مقدمه دائمه یا ضروریه نباشد و صغرا مرکّب، یعنی مقیّد به لادوام یا لاضرورت باشد، قید، اسقاط و بقیه جهت از صغرا به نتیجه منتقل می‌شود.
۴. قاعده چهارم: اگر هیچ‌یک از دو مقدمه دائمه یا ضروریه نباشد و صغرا دارای هر گونه ضرورت غیر دائمه، یعنی ضرورت وصفیه یا وقتیه باشد، ضرورت، اسقاط و نتیجه به بقیه آن جهت موجَّه می‌شود.
بنابراین، نتیجه حاصل از اختلاط قضیه عرفیه خاصه با مشروطه خاصه، عرفیه عامه خواهد بود، زیرا طبق قاعده سوم، قید لادوام از صغرا حذف و بقیه جهت، یعنی عرفیه عامه به نتیجه منتقل می‌شود.
مثال: هر مؤمنی تا زمانی که عادل است قابلیت امامت جماعت را دارد، نه همیشه، و بالضروره هیچ مرتکب کبیره‌ای قابلیت امامت جماعت را ندارد، نه همیشه؛ پس هیچ مؤمنی تا زمانی که عادل است مرتکب کبیره نیست.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌ المیزان.
• حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

---