عرفیه خاصه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عرفيه خاصه، یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به‌معنای
قضیه مرکب از
عرفیه عامه و قید لادوام ذاتی است.
عرفیه خاصه یکی از اقسام
قضایای موجهه مرکبه و عبارت از قضیه عرفیه عامه‌ای است که به قید «لادوام ذاتی» مقید شده است. معنای قضیه عرفیه خاصه این است که دوام ثبوت محمول برای موضوع، به دوام وصف است، نه به دوام ذات موضوع؛ بنابراین، احتمال دوام محمول به دوام ذات موضوع در این قضیه نفی می‌شود. قید لا دوام، متضمن یک قضیه مطلقه عامه است؛ مثلاً در قضیه «هر درختی دائماً در حال
رشد و نموّ است، مادام که درخت است، نه همیشه» قید «نه همیشه» (که همان قید لادوام است) به این قضیه مطلقه عامه اشاره دارد که «هیچ درختی بالفعل نامی نیست».
بنابراین عرفیه خاصه، مرکب است از: عرفیه عامه صریح و مطلقه عامه‌ای که به واسطه لفظ «لادائماً»، «نه همیشه» و مانند آن، به آن اشاره می‌شود و آن دو قضیه در
ایجاب و
سلب با یکدیگر مخالف و در کلیت و جزئیت با هم موافق‌اند. این قضیه را «خاصه» گویند، زیرا اخص از عرفیه عامه است. وجه اخص بودن آن، این است که در عرفیه عامه با فرض دوام ذات موضوع، هر دو احتمال دوام و عدم دوام ثبوت محمول برای موضوع وجود دارد، اما عرفیه خاصه دلالت دارد بر عدم دوام ثبوت محمول برای موضوع با فرض دوام ذات موضوع.
مثال دیگر: «هر کس در خواب است تا زمانی که در خواب است از همه چیز غفلت دارد، نه همیشه». معنای نه همیشه (که بیان‌گر یک قضیه مطلقه عامه است) آن است که «هر کس که در خواب است در یکی از زمان‌ها غافل نیست.»
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «عرفیه خاصه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۱۶.
