عرفان و عارف نمایان (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «کسر اصنام الجاهلیة»، از آثار
صدر المتالهین شیرازی ، در باب
عرفان عملی و آسیب شناسی اندیشه و عمل کرد صوفیان است. استاد
محسن بیدارفر، کتاب مذکور را تحت عنوان «عرفان و عارف نمایان»، به
زبان فارسی ترجمه و در سال ۱۴۰۵ ق، منتشر کرده است.
روش ترجمه، همان طور که مترجم خودش در مقدمه‌اش نوشته،
روشی میانه، بین
ترجمه تحت اللفظی و ترجمه آزاد و وفادار به متن است و لذا می‌توان آن را ترجمه‌ای امروزین و متناسب با زبان و فرهنگ
نسل حاضر دانست. با مطالعه این ترجمه و مقایسه آن با متن اصلی آشکار می‌شود که مترجم، در کوشش علمی اش موفق بوده؛ یعنی توانسته بدون تعصب بی جا بر الفاظ و قالب‌ها، معانی و پیام‌های مؤلف را با دقت و امانت منتقل کند و ترجمه‌ای رسا و شیوا بیافریند.
درباره این ترجمه، چند نکته گفتنی است:
۱. مترجم، ترجمه را با مقدمه‌ای عالمانه آغاز کرده و در آن، زمینه پیدایش و نگارش متن اصلی را شرح داده و آثار صدرالمتالهین شیرازی را فهرست کرده و بعد گزارش مختصری از محتوای کتاب عرضه داشته
و سپس مقاله آیة الله
سید ابو الحسن رفیعی قزوینی را درباره شرح حال، منزلت علمی- اخلاقی و نوآوری‌های فلسفی مؤلف، به طور کامل نقل کرده است.
۲. به نظر مترجم، روش مؤلف در این کتاب، بیشتر بر خطابه بنا شده است تا برهان و به همین جهت از
تمثیل استفاده می‌کند، زیرا مخاطبان این اثر، غیر متخصصان هستند، ولی البته هر یک از مطالب کتاب، برهانی دارد که مصنف آن را در جای خود در آثار دیگرش بیان کرده است.
۳. بیشتر پاورقی‌های مترجم، ارجاعی
و در مواردی، توضیحی
و به ندرت، انتقادی
است.
۴. توضیح مترجم درباره
ترجمه «قرة اعین» به «روشنی چشم‌ها» در آیه «فلا تعلم نفس ما اخفی لهم من قرة اعین جزاء بما کانوا یعملون»،
از نظر ادبی و تفسیری جالب است.
هم چنین مترجم تصریح کرده که ترجمه جمله «قضم الدنیا قضما»، به «اندک نیازی از دنیا برگرفت»، مفهومی (نه لفظی)، است.
۵. برخی از توضیحات مترجم، از نظر تاریخ
فلسفه و کتاب شناسی صدر المتالهین سودمند است.
۶. مترجم، آدرس
آیات و
روایات مورد استشهاد را در پاورقی ذکر کرده است، ولی در چند مورد موفق نشده و یا فراموش کرده است.
۷. مترجم، همان گونه که خود یادآور شده،
دو فصل پایانی مقاله چهارم را ترجمه نکرده است. فصل‌های ترجمه نشده، عبارت از وصایای فیثاغورس منقول از
رساله ذهبیه و هم چنین وصایا و موعظه‌های برخی از حکیمان است. مترجم، این دو فصل را بی فایده شمرده و ادعا کرده که این مطالب جز خستگی نمی‌آورد و هم چنین عذر آورده که نقل این سخنان با وجود مواعظی برتر و جذاب تر و بلکه کلماتی در حد اعجاز در احادیث اسلامی، زیره به کرمان بردن است و هدف مؤلف را تایید سخنان خود با کلام حکیمان شمرده و لکن پنداشته این مطلوب، بدون ذکر سخنان آنان نیز حاصل است. البته هرچند، برتری کلام
پیامبران و اولیای الهی علیه‌السّلام ثابت است، ولی این استدلال برای طفره رفتن از ترجمه، موجه و پذیرفتنی نیست و در هر حال، این مسئله مقبول باشد یا مردود، باعث نقص ترجمه و عدم مطابقت کامل آن با متن شده است.
۸. کتاب، بر اساس نسخه تصحیح شده استاد محمد تقی دانش پژوه، ترجمه شده است.
۹. مترجم، در یک مورد متن را بر اساس کتاب دیگر مؤلف (اسفار)، تصحیح و سپس مطابق با آن ترجمه کرده است.
۱۰. مترجم، در یک مورد یادآور شده که در متن کتاب، مؤلف، سهوا قسمتی از یک آیه را با آیه‌ای دیگر خلط کرده است.
۱۱. مترجم، در چند مورد یادآور شده که آنچه در متن آمده، تضمینی از آیات و یا اشاره‌ای به آیه یا
حدیث است.
۱۲. مترجم، پاسخ مسئله «تضعیف مکعب» را که در متن مطرح شده، به کتاب
کشکول شیخ بهائی ارجاع داده است.
درباره آقای
محسن بیدارفر، قابل ذکر است که او یک مترجم ساده نیست، بلکه افزون بر آن، در زمینه فلسفه و
عرفان ، استاد و صاحب نظر نیز هست و آثار علمی متعددی را تصحیح و با مقدمه‌های عالمانه و تعلیقات لازم منتشر کرده است. آثار منتشر شده از سوی جناب بیدارفر؛ به ویژه مقاله‌های «پاسخ به شبهاتی در باب تاویل و تفسیر»
و «پاسخی کوتاه به تاملی دیگر»،
بیان گر روش اندیشه و پژوهش ایشان است و عقل گرایی و باور عمیق او به
شریعت و
حکمت متعالیه را می‌رساند و چگونگی تقابل و مواجهه صحیح با جمود و ظاهرگرایی را می‌آموزد.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
