عرض (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَرْض (به فتح عین) از
واژگان نهج البلاغه به معنای ظهور و اظهار و
عَرَض (به فتح عین و راء) به معنای مال
دنیا اطلاق شده است. این واژه دارای مشتقاتی است که در
نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند:
اِعراض (به کسر الف) به معنای روگردانی و
تَعریض (به فتح تاء) ضدّ
تصریح به معنای به
کنایه سخن گفتن.
حضرت علی (علیه‌السلام) در
توبیخ به یکی از عموزاده‌هایش و
خلافت عمر بن خطاب از این واژه استفاده نموده است.
عَرْض (مثل عقل) به معنای ظهور و اظهار آمده است.
عَرَض (مثل شرف) در
قرآن مجید به مال دنیا اطلاق شده است. در
مجمع البیان آمده است: هر چیز ناپایدار را عرض گویند.
اِعراض به معنای روگردانی است.
تَعریض ضدّ تصریح و آن به کنایه سخن گفتن است.
امام (صلوات‌الله‌علیه) در
توبیخ به یکی از عموزاده‌هایش نوشته است:
«وَعُرِضَتْ عَلَيْكَ أَعْمَالُكَ بِالْـمَحَلِّ الَّذِي يُنَادِي الظَّالِمُ فِيهِ بِالْحَسْرَةِ» «ظاهر شود برای تو اعمال تو در محلّی که
ظالم فریاد
حسرت می‌کشد.»
(شرح‌های نامه:
)
و در
حکمت ۴۵۲ فرموده است:
«الغِنَى والْفَقْرُ بَعْدَ الْعَرْضِ عَلَى اللهِ.» یعنی:
غنی و
فقر واقعی بعد از ظهور اعمال انسان در پیشگاه خداست آن وقت معلوم می‌شود غنّی و فقیر واقعی کدام است.
(شرح‌های حکمت:
)
درباره خلافت عمر بن خطاب فرموده است:
«فَمُنِيَ النَّاسُ ـ لَعَمْرُ اللهِ ـ بِخَبْط وَشِمَاس، وَتَلَوُّن وَاعْتِرَاض» «به خدا قسم مردم مبتلی شدند به انحراف و چموشی و رنگارنگ شدن و رفتن در غیر راه حقیقی»
(شرح‌های خطبه:
) اعتراض از عرض مقابل طول است و آن رفتن به غلط است گویی در عرض جادّه می‌رود در حالی‌که در طول آن حرکت می‌کند.
موارد متعددی از این ماده در
نهج البلاغه آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «عرض»، ج۲، ص۷۱۱.
