عدد (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَدّ (به فتح عین و تشدید دال) از
واژگان قرآن کریم به معنای شمردن و
عَدَد اسم مصدر به معنی شمرده است. این واژه دارای مشتقاتی است که در
آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند:
تعدید به معنای ذخیره کردن،
اِعداد (به کسر الف) به معنای آماده کردن که نوعی شمردن است،
عُدّه (به ضمّ عین) به معنای ذخیره شده و آماده شده،
عِدَّه (به کسر عین) به معنای شی‌ء معدود و
عادّین (به فتح عین و کسر دال) به معنای ملائکه حسابگر اعمال یا حسابگر اعمار یا هر که قدرت حساب دارد است.
عَدّ به معنی شمردن و
عدد اسم مصدر است به معنی شمرده است. در
قاموس المحیط می‌گوید: «الْعَدُّ: الاحصاء و الاسم الْعَدُّ و الْعَدِیدُ».
(لَقَدْ اَحْصاهُمْ وَ عَدَّهُمْ عَدًّا) یعنی «آنها را تا آخر حساب کرده و به طرز مخصوصی شمرده است.»
در «حصا» گفته شد
که احصاء تمام کردن شمارش است مثل:
(وَ اِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها) (...و اگر نعمت‌هاى
خدا را بشماريد، هرگز نمى‌توانيد آنها را احصا كنيد...)
(فَلا تَعْجَلْ عَلَیْهِمْ اِنَّما نَعُدُّ لَهُمْ عَدًّا) یعنی «با طرز دقیقی عمرشان و مهلتشان را می‌شماریم تا با آخر رسد.»
(فَضَرَبْنا عَلَی آذانِهِمْ فِی الْکَهْفِ سِنِینَ عَدَداً) (ما پرده خواب را ساليانى دراز در آن غار بر گوششان زديم...)
عدد ظاهرا به معنی معدود است و شاید تقدیر آن «ذات عدد» باشد.
تعدید به معنای ذخیره کردن است.
(الَّذِی جَمَعَ مالًا وَ عَدَّدَهُ) (همان كس كه مال فراوانى جمع‌آورى و آماده ساخته بى‌آنكه
حلال و
حرام آن‌را حساب كند.)
«عدّد المال: جعله عدّة للدهر»
اِعداد (به کسر الف) به معنای آماده کردن که نوعی شمردن است.
(وَ اَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ...) «برای مقابله با دشمنان آنچه بتوانید نیرو آماده کنید.»
(اَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ اَجْراً عَظِیماً) (...خداوند براى همه آنان آمرزش و پاداش عظيمى فراهم ساخته است.)
عُدّه (به ضمّ عین) به معنای ذخیره شده و آماده شده است. «الْعُدَّةُ ما اَعْدَدْتَهُ لِحَوادِثِ الدَّهْرِ مِنَ الْمالِ وَ السِّلاحِ»
(وَ لَوْ اَرادُوا الْخُرُوجَ لَاَعَدُّوا لَهُ عُدَّةً) «اگر خروج به
جنگ اراده می‌کردند حتما برای آن وسیله آماده شده فراهم می‌کردند.»
عِدَّه (به کسر عین) به معنای شی‌ء معدود است. «الْعِدَّةُ هی الشی‌ءُ الْمَعْدُودُ»
(فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً اَوْ عَلی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ اَیَّامٍ اُخَرَ) «هر که از شما مریض باشد برای اوست معدودی از روزهای دیگر.»
گاهی به معنی عدد است مثل
(اِنَ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً) (تعداد ماه‌ها نزد خداوند در كتاب آفرينش الهى، از آن روز كه آسمان‌ها و
زمین را آفريده، دوازده ماه است...)
عدّه زن مطلقه مدت معدود است که باید در آن از
ازدواج خودداری کند.
(اِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَ لِعِدَّتِهِنَ وَ اَحْصُوا الْعِدَّةَ) (هر زمان خواستيد زنان را
طلاق دهيد، در زمان عدّه، [
در زمانى كه از عادت ماهانه پاک شده و با آنها نزدیکی نكرده باشيد]، آنها را طلاق گوييد و حساب عدّه را نگه داريد...)
(قالُوا لَبِثْنا یَوْماً اَوْ بَعْضَ یَوْمٍ فَسْئَلِ الْعادِّینَ) (در پاسخ مى‌گويند: «به اندازه يک روز، يا بخشى از يک روز. از شمارشگران بپرس.)
گفته‌اند: مراد از عادّین ملائکه حسابگر اعمال یا حسابگر اعمار یا هر که قدرت حساب دارد، است.
(وَ اذْکُرُوا اللَّهَ فِی اَیَّامٍ مَعْدُوداتٍ) (و خدا را در روزهاى معيّنى ياد كنيد...)
آیه در بیان
اعمال حجّ است مراد از ایّام معدودات
ایّام تشریق است یعنی روز ۱۱ و ۱۲ و ۱۳
ذو الحجه، و مراد از ذکر خدا تکبیرات مخصوصی است که بعد از پانزده نماز خوانده می‌شود برای کسانی‌که در «
منی» هستند و بعد از ده نماز برای دیگران. در
تفسیر عیاشی چند روایت نقل شده که ایّام معدودات ایام تشریق، و ذکر عبارت است از تکبیر بعد از نماز.
تکبیر آن روزها به نقل
مجمع البیان بدین قرار است:
«اللَّهُ اَکْبَرُ. اللَّهُ اَکْبَرُ. لَا اِلَهَ اِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ اَکْبَرُ. وَ لِلَّهِ الْحَمْدُ. اللَّهُ اَکْبَرُ عَلَی مَا هَدَانَا. وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا اَوْلَانَا وَ اللَّهُ اَکْبَرُ عَلَی مَا رَزَقَنَا مِنْ بَهِیمَةِ الْاَنْعَامِ.»(قالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ اِلَّا اَیَّاماً مَعْدُوداتٍ) (مى‌گفتند: « (به سبب امتيازى كه به ديگران داريم
آتش دوزخ)، جز چند روزى به ما نمى‌رسد...)
این ادّعای
یهود است راجع به
عذاب آخرت، و مرادشان کم بودن مدت آن است، به قولی مراد از ایام معدودات چهل روز است،
به قدر مدّت عبادت گوساله و به قولی مدت آن هفت روز بود و همان هفت روز مراد است
و از
جبائی نقل شده که: غرض قطع شدن عذاب است،
یعنی پیوسته در عذاب نخواهیم بود. قول جبائی و هفت روز از قول اول اقوی است که
بنی اسرائیل همه چهل روز مدّت میعاد
حضرت موسی (علیه‌السلام) را عبادت گوساله نکردند بلکه بعد از گذشتن یک ماه آن زمزمه پیدا شد.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «عدد»، ج۴، ص۲۹۹-۳۰۰.
