عدم حجیت رویا در اثبات وصایت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از جمله دلائل
احمد بصری بر اثبات ادعاهای خود در وصایت، نیابت و سفارت
امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، تمسک به
رویا است. احمد بصری «خواب» را به عنوان یکی از شهادت‌های پروردگار دانسته و آن را حجت قطعی بر اثبات حقانیت خود می‌داند!
این در حالی است که بهره‌گيری از خواب، جهت تشخيص حجت الاهی مخالف با قانون شناخت حجت الهی بر اساس آیات و روایات بوده و علاوه بر آن این نوع از رؤیاها در گروه رؤیای کاذبه قرار گرفته و قابل تعبیر نمی‌باشند. گذشته از آن، گزارشات متعددی هم بوده است که ناحق بودن احمد بصری را در خواب دیده و از پیوستن به وی نهی گردیده‌اند. در ضمن بر فرض صادق بودن همه رویاهای اتباع احمد بصری، باید دانست که دیدن رویای صادقه تنها مبشرات و عتاب‌هایی است که در خواب حاصل شده و اصولا رویا شانیت معرفی وصی
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و تعیین
تکلیف شرعی را ندارند.
احمد بصری خواب را به عنوان یکی از شهادت‌های پروردگار دانسته و آن را حجت قطعی برای اثبات خود معرفی کرده است.
وی علاوه بر آن، اولین آشنایی خود با
حضرت مهدی (علیه‌السّلام) را در قالب خواب تعریف کرده و می‌گوید:
«وَ قِصَّةُ هَذَا اللِّقَاءِ هِیَ اِنِّی کُنْتُ فِی لَیْلَةٍ مِنَ اللَّیَالِی نَائِماً فَرَاَیْتُ رُؤْیَا فِی الْمَنَامِ کَاَنَّ الْاِمَامُ الْمَهْدِیِّ وَاقِفٌ بِالْقُرْبِ مِنْ ضَرِیحِ سَیِّدُ مُحَمَّدِ اَخُو الْاِمَامِ الْعَسْکَرِیُّ وَاَمَرَنِی بِالْحُضُورِ لِلِقَائِهِ وَ بَعْدَ ذَلِکَ اسْتَیْقَظْتَ وَکَانَتْ السَّاعَةِ الثَّانِیَةِ لَیْلًا؛ لازم می‌بینم که ماجرای دیدار خودم را ولو به اختصار تعریف کنم... ماجرای دیدار این است که من شبی از شبها در خواب بودم که رؤیایی در آن خواب دیدم؛ گویی که امام مهدی کنار درب نزدیک به ضریح سید محمد برادر امام حسن عسکری ایستاده بود و به من امر می‌کرد که به دیدارش بروم. بعد از آن از خواب بیدار شدم و ساعت هم دو نصف شب بود!»
البته این نوع ادعاها در میان فرقه‌ها و جریان‌های انحرافی تازگی نداشته و بسیاری از مدعیان دروغین مهدویت نیز از این روش بهره برده و مدعی ملاقات با حضرات معصومین (علیه‌السّلام) در عالم خواب شده‌اند. از جمله:
۱) سید محمد نوربخش (بنیانگذار فرقه نوربخشیه)، مدعی مهدویت؛ وی جهت اثبات مهدویت خود به خواب برخی از افراد در خصوص مهدی بودن خود استناد کرده و می گوید: «خلیل الدین بن رکن الدین بغلانی گفت: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را دیدم که به مردم خطاب می‌کرد که بیایید و با فرزند من بیعت کنید و با دست به تو اشاره می کرد و آنان یقین داشتند که تو همان مهدی موعود هستی».
۲) علی یعقوبی (بنیانگذار فرقه یعقوبی)، مدعی ارتباط با حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)؛ وی می‌گوید: «اگر سلمان یک صحنه دید و ایمان آورد، یعنی یک رفتار دید، من آن رفتار را هم ندیدم، یک صحنه نسبتاً ثابت دیدم، عکس نبود، صحنه سه بعدی بود (در خواب) ولی شخص ایستاده بود نگاه می‌کرد، معلم ایستاده بود نگاه می‌کرد. تمام زندگیم را از آن لحظه به بعد برایش گذاشتم، تا کجا؟ تا آن جا که گفتیم همه چیزمان باید از فاطمه باشه، با فاطمه، همیشه باید با فاطمه باشیم».
۳) فضل الله حروفی (بنیانگذار فرقه حروفیه)، مدعی مهدویت؛ وی برای اثبات مهدویت خود می گوید: «در اوایل جمادی الاولی ۷۶۸هـ دیدم در ذی حجه که جامه من سپید و پاک به غایت شسته بودند و بیانداخته و من دانستم که جامه من است و می‌دانستم که جامه مهدی است. امام، یعنی می‌دانستم منم».
۴) سید کاظم رشتی (از ارکان شیخیه)، مدعی رکن رابع؛ و ی می‌گوید: «پس فاطمه زهراء (سلام‌الله‌علیها) را در خواب دید و آن حضرت او را بر شیخ بزرگوار شیخ احمد احسائی دلالت فرمود سپس بار دیگر آن حضرت (سلام‌الله‌علیها) را در شب چهارم از شب خواب اول دید که ایشان او را به جا و مکان شیخ آگاه نمود».
۵) میرزا احمد قادیانی (بنیانگذار فرقه قادیانیه)، مدعی مهدویت و نبوت؛ وی می گوید: «پس اولین باب ملاقات ایشان که به رویم باز شد خواب و رؤیای صالحه بود و من خوابی نمی‌دیدم جز اینکه در نهایت وضوح باشد و من در آن روز‌ها قریب به دو هزار یا بیشتر خواب صادقه و صالحه دیدم که برخی از آنها در ذهنم هست و بسیاری را فراموش کرده ام».
«رؤیا» از ماده «رَای» به معنای دیدن در خواب است،
که بر اساس آیات و روایات دارای دو قسم کلی می‌باشد:
۱. خواب فاقد تعبیر، که اضغاث احلام یا رؤیاهای کاذبه نامیده می‌شود. این رؤیاها که نتیجه عوامل گوناگونی همچون؛الف: ممکن است بر اثر پُرخوری، پُرخوابی و بیماری های روحی و جسمی رؤیا دیده شود.
ب: شاید آنچه برای انسان در روزهای گذشته روی داده به هنگام خواب در مقابل فکرش مجسم گردد. لذا ممکن است نام فردی خاص که فکرش را مشغول کرده یا داستانی که اخیرا مشغول خواندن آن شده است را ببیند.
ج: ممکن است آرزوهای بر آورده نشده باعث رؤیا شود. همان طور که شخصی تشنه، آب در خواب می‌بیند و کسی که در انتظار سفرکرده‌ای است، آمدن او را از سفر در خواب می‌بیند.
د: ممکن است ترس از چیزی باعث شود که انسان خواب آن را ببیند.
۲. خواب دارای تعبیر، که خود بر دو گونه است:الف. خوابی که تعبیری غیر از صورت خواب ندارد.
ب. خوابی که دارای تعبیر است و رؤیای صادقه نامیده می‌شود. در این گونه رؤیاها مستقیماً، یا پس از تاویل و تعبیر و با استفاده از رموز، می‌توان مطلبی را کشف نمود. در روایات، این رؤیاها به عنوان نتیجه ملاقات روح با ملائک معرفی شده‌اند.
با توجه به گزارشاتی که در خصوص رؤیای احمد بصری به دست آمده است، این رؤیاها، تنها برای کسانی اتفاق افتاده است که با نام و جریان او آشنا بوده و مدتی با آن درگیر هستند و حتی در این میان یک نمونه گزارش نشده که شخصی بدون اطلاع قبلی از نام و جریان و دل مشغولی های ایجاد شده در این خصوص، خواب احمد بصری را دیده باشد. لذا بر اساس تقسیم بندی رؤیا، این نوع از رؤیاها در گروه رؤیای کاذبه قرار گرفته و قابل تعبیر نمی‌باشند. گذشته از آن، گزارشات متعددی هم بوده است که ناحق بودن احمد بصری را در خواب دیده و از پیوستن به وی نهی گردیده اند.
اما در خصوص رؤیاهای صادقه که برخی بر این باورند که احمد بصری را در رؤیای صادقه دیدهاند، باید گفت؛ حتی در صورتی که فردی وی را در رؤیای صادقه دیده باشد- که البته تشخیص رؤیای صادقه به عهده کسانی است که از جانب خداوند به علم تعبیر آگاهی دارند- بازهم برای آن فرد تکلیف ساز نخواهد بود، بنابراین، نهایت چیزی که می‌توان برای رؤیای صادقه قائل شد، مبشرات و عتاب‌هایی است که در خواب حاصل می‌شود، که البته هیچ کدام شانیت معرفی وصی حضرت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و تعیین تکلیف شرعی را ندارند.
اتباع احمد بصری برای اثبات صادق بودن رویای خود و بر حق بودن احمد بصری به روایتی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) استناد کنند و معتقدند اگر شیطان قادر به این است که خودش را در عالم رویا به عنوان معصوم معرفی کند، پس این همه روایاتی که می‌گویند اگر فلان آیه را بخوانی خواب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را می‌بینید پس چه هستند؟ آیا اینها هم خواب شیطان را می‌بینند؟
برخی از اتباع احمد بصری ادعا می‌کنند که ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) را در رؤیا دیدهاند که به حقانیت احمد بصری شهادت داده اند. لذا برای اثبات حجیت سخن خود به روایتی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) استناد کنند که فرمود:
««مَنْ رَآنِی فِی الْمَنَامِ فَقَدْ رَآنِی فَاِنَّ الشَّیْطَانَ لَا یَتَمَثَّلُ بِی فِی نَوْمٍ وَ لَا یَقَظَةٍ وَ لَا بِاَحَدٍ مِنْ اَوْصِیَائِی اِلَی یَوْمِ الْقِیَامَة».»
کسی که مرا در خواب دید، به درستی که مرا دیده است. زیرا شیاطین به صورت من در خواب و بیداری مجسّم نمی‌شوند. حتی به صورت اوصیاء من نیز تا
روز قیامت در نمی آیند.
در پاسخ باید گفت هرگاه از اتباع احمد بصری سئوال می‌شود که شما در خواب چه چیزی دیدید؟ پاسخ می دهند: ما یک آقایی را دیدیم که صورت و اطراف سرش را نور فراگرفته بود و به ما گفت که به یاری فرزندم احمد بشتابید! یا اینکه می‌گویند: خانومی را دیدیم که خمیده بود و چادر بر سرش کشیده بود و صورتش پنهان بود و چنین و چنان گفت! یا می گویند صدایی را شنیدیدم که به احمد بشارت می داد و ... . در حالی که؛
اولا: لازمه دیدار معصوم (علیه‌السّلام) در خواب، این است که او را در عالم بیداری دیده و تصویرشان را بشناسیم و گرنه چگونه می‌توان گفت: آن کسی را که در خواب دیده‌ایم همان معصوم است؟
ثانیا: حدیث مذکور می‌فرماید: هر کسی من و اوصیائم را دید مرا دیده است، نه اینکه هر کسی خودش را به نام من معرفی کرد، یا هر کسی را که احتمال دادید منم، یا هر کسی را که چهره کارتونی داشت و....
ثالثا: این روایت تصریح به دیدار پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اوصیاء (علیهم‌السّلام) می‌کند، لذا نمی‌توان به استناد این روایت، صداها و سایر نشانه‌ها را داخل در دایره روایت مذکور دانست.
لذا بعید نیست که تصاویر انعکاس تصاویر کارتونی باشد که در دوران کودکی در تلوزیون یا در کتاب ها دیدهاند و صداها و نشانه های شنیده شده در عالم خواب، وسوسه و فریبی از جانب
شیطان باشد. ضمن اینکه نه تنها حقیقت خواب سازی توسط شیطان و
جن، توسط روایات مورد تایید واقع شده‌اند، بلکه این حقیقت از جانب احمد بصری نیز تایید شده است.
چنانچه
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود:
««الرُّؤْیَا عَلَی ثَلَاثَةِ وُجُوهٍ بِشَارَةٍ مِنَ اللَّهِ لِلْمُؤْمِنِ وَ تَحْذِیرٍ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ اَضْغَاثِ اَحْلَامٍ».»
رویا بر سه قسم است: بشارتی از جانب خداوند برای مومن، ترساندنی از طرف شیطان و خواب‌های آشفته.
در صورتی که شخصی در قالب معصوم به رؤیای افراد ظاهر شده و دستورات و القائاتی داشته باشد تکلیف چیست؟
علامه حلّی در جواب این پرسش گفته است: در این صورت مساله از دو حالت خارج نیست:
الف: دستوراتی که خلاف ظواهر کتاب و سنّت است.
ب: دستوراتی که موافق کتاب و سنت است.
با این وجود، گروه اوّل مردود بوده و گروه دوم جائز العمل است نه واجب العمل.
این در حالی است که تمامی رؤیاهای دیده شده در خصوص احمد بصری با دستورات کتاب و سنت مخالف می‌باشند. گذشته از آن، در فرض محال، اگر حقانیت احمد بصری با کتاب و سنت موافق بود نیز واجب العمل نبوده و تکلیف ساز نمی‌شد.
اگر شیطان قادر به این است که خودش را در عالم رویا به عنوان معصوم معرفی کند، پس این همه روایاتی که می‌گویند اگر فلان آیه را بخوانی خواب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را می‌بینید پس چه هستند؟ آیا اینها هم خواب شیطان را می‌بینند؟
در پاسخ گفته می شود:
اولاً؛ رؤیای افرادی که با انجام اعمالِ مورد توصیه اهل بیت (علیهم‌السّلام)، شخصی را با نام پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دیدهاند، با رؤیای کسانی که به صورت اتفاقی و یا از طریق خواندن اذکار و اوراد غیر ماثور خوابی را دیده باشند، بسیار تفاوت دارد، زیرا اهل بیت (علیهم‌السّلام) آن رؤیایی را تایید کرده‌اند که از طریق آنان بوده باشد.
ثانیاً؛ هرگز در پاسخ اتباع احمد بصری گفته نمی شود؛ هر کسی که خواب معصومین (علیهم‌السّلام) را ببیند حتماً ابلیس را دیده است، بلکه گفته می‌شود که هیچ اطمینانی بر این نیست که کسی را که در خواب دیده اید پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بوده باشد، چراکه ممکن است ابلیس خودش را تزیین کرده و به عنوان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) معرفی کرده باشد. لذا در صورت تشکیک (اذا جاء الاحتمال بطل الاستدلال) نمی شود به سخن فرد در رؤیا اعتماد کرد.
ثالثاً؛ برخی از شیعیان که نام احمدالحسن را شنیده اند، خواب بطلان او را دیده اند که از قضا تعدادشان هم کم نیست، بر این اساس، چنانچه خواب و رؤیا حجت بوده باشد، بایستی به رؤیای مخالفین هم اعتنا کنند. ضمن اینکه اینها هم پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را در خواب دیدهاند که بر بطلان احمدالحسن شهادت داده است.
رابعاً؛ در سال (۱۴۰۰ه. ق) تعداد زیادی از طلاب وهابی خواب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را دیدند که به حقانیت و مهدویت محمد بن عبدالله قحطانی شهادت می‌داد. در حالی که هم طلبه‌ها وهابی بودند و هم محمد بن عبدالله قحطانی! براساس این گفتار، دیدن پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در رؤیا، حاکی از حتمیت رؤیای صادقه نبوده و‌ای بسا ممکن است که یک طلبه وهابی نیز آن حضرت را در خواب ببیند و بر اساس آن به یک مدعی دروغین ملحق گردد.
علی محمدی هوشیار، درسنامه نقد و بررسی جریان احمد الحسن.
