عدد آیات (علوم قرآنی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در این مقاله به شماره
آیات قرآن پرداخته می‌شود. در شمار آیات
قرآن اختلاف است.
در تعداد آیات قرآن
اختلاف است. مکتب‌های مختلف تفسیری
کوفی ،
مکی ،
مدنی ،
بصری و
شامی هریک عددی را طبق
روایات و
اخباری برگزیده‌اند که از نظر آنان بر دیگر
اخبار رجحان داشته است.
یکی از عوامل این اختلاف آن است که
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) هنگام تلاوت، در انتهای هر آیه وقف می‌کرد و روشن می‌شد که آن جا پایان آیه است؛ سپس برای تکمیل و ارتباط سخن، آن را به آیه بعد وصل می‌کرد و شنونده گاهی می‌پنداشت که در آن جا فاصله و وقفی نیست و دو آیه را یکی می‌شمرد؛ بنابراین، اختلاف روایات در موارد وصل و وقف، سبب اختلاف در شمار آیات شد و در پی آن، مکتب‌های گوناگونی در این باره پدید آمد که عبارتند از
مکتب کوفی : ۶۲۳۶ آیه؛ مدنی: (دو عدد دارد) ۶۰۰۰ و ۶۲۱۴ آیه؛ بصری: ۶۲۰۴ آیه و شامی: ۶۲۲۵ آیه.
عدد کوفی چون به
علی (علیه‌السلام) منسوب است، نزد دانشمندان علوم قرآن و تفسیر به واقعیت نزدیک‌تر و از اعتبار ویژه‌ای برخوردار است.
شاید هم علت اختلاف، نبودن هرگونه علامت در مصاحف مختلفی باشد که
عثمان به اطراف فرستاد.
به هر حال، امروزه تقریبا بیشتر آیات قرآن با روش
کوفیان شمارش می‌شود که
ابوعبدالرحمان سلمی از
امیرمؤمنان علی بن ابی طالب علیه‌السّلام نقل کرده است.
عدد آیات در مصحف شریف براساس مکتب کوفی است.
سیوطی از ابوعمرو دانی نقل می‌کند که عدد شش هزار در آیات قرآن اجماعی است و از آن کم‌تر نگفته‌اند؛ امّا در بیشتر از آن، دویست و چهار، چهارده، نوزده، بیست و چهار، و‌سی و شش آیه نیز گفته‌اند. ابن‌ضریس از طریق عثمان
بن عطا از پدرش از ابن‌عباس نقل می‌کند که تمام آیات قرآن ۶۶۶۰ آیه است.
شماره آیات قرآن در دیدگاه‌های مختلف به شرح ذیل است:
۱. ۶۲۳۶ آیه به شماره کوفی که به
امام علی علیه‌السّلام منسوب است و
حمزه و
کسائی و
خلف ، آن را نقل کرده‌اند؛
۲. ۶۲۲۶ آیه به عدد شامی، منسوب به
یحیی بن حارث (ابی الحرث)
ذماری و عبدالله ابن عامر؛
۳. ۶۲۲۰ آیه به عدد مکی، منسوب به عبدالله ابن کثیر که یکی از
قاریان سبعه است و از
مجاهد از
ابن عباس از
ابی بن کعب نقل می‌کند؛
۴. ۶۲۱۹ آیه به عدد بصری، منقول از
قتاده ؛
۵. ۶۲۱۸ آیه، منقول از
ابن مسعود ؛
۶. ۶۲۱۷ آیه، عدد مدنی اول، این شماره به کسی منسوب نیست و اهل کوفه آن را به صورت
مرسل از اهل
مدینه نقل می‌کنند، و
نافع ؛
۷. ۶۲۱۶ آیه، منقول از ابن عباس و
ابن سیرین ؛
۸. ۶۲۱۴ آیه، عدد مدنی اخیر، که منسوب به
ابو جعفر یزید بن قعقاع و شیبة
بن نصاح است که اسماعیل
بن جعفر بن ابی کثیر انصاری به واسطه سلیمان
بن جماز از آن دو
روایت کرده است؛
۹. ۶۲۱۲ آیه، منقول از
حمید اعرج ؛
۱۰. ۶۲۱۰ آیه، صاحی
تفسیر تبیان این قول را از
ابوجعفر که جزء مدنی اخیر است نقل می‌کند.
ابن ندیم نیز آن را از ابی
بن کعب، و
زعفرانی نیز از عکرمة
بن سلیمان نقل کرده‌اند؛
۹. ۶۲۰۵ آیه، عدد بصری منسوب به
عاصم بن عجاج جحدری ، و منقول از
ایوب بن متوکل بصری ؛
۱۱. ۶۱۷۰ آیه، منقول از
عطاء بن یسار ؛
۱۲. ۶۶۶۰ آیه، منسوب به
میبدی .
به طور کلّی سوره‌ها از جهت تعداد آیات سه دسته‌اند: یکم. چهل سوره‌اند و در تعداد آیاتشان هیچ اختلافی نیست. دوم. چهار سوره‌اند که در اجمالشان اختلافی نیست؛ یعنی همه اهل
عدد در تعداد آیات آن‌ها
وحدت نظر دارند؛ امّا در تفصیل آن‌ها اختلاف است؛ به طور مثال، اهل کوفه «طسم»
را یک آیه و دیگران به‌جای آن «اُمّةً مِن النَّاسِ یسْقُون»
را یک آیه شمرده‌اند. سوم. هم در اجمال و هم در تفصیلشان اختلاف است که هفتاد سوره‌اند؛ مانند
فاتحة‌الکتاب که تعداد آیاتش را شش، هفت، هشت و نُه گفته‌اند و از طرفی گروهی «بسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرّحیم» و عدّه‌ای دیگر «أنعمتَ عَلیهِم» را یک آیه می‌دانند.
به نظر
علاّمه طباطبایی ، عددهایی که گفته‌اند، نصّ
متواتر یا
خبر واحد معتبری که بتوان بر آن تکیه کرد، ندارد؛ بنابراین، اعتقاد به هیچ کدام لازم نیست؛ بلکه می‌توان هر کدام را با
تحقیق پذیرفت یا رد کرد.
(۱)الاتقان فی علوم القرآن.
(۲)اصطلاح‌نامه علوم قرآنی.
(۳)البرهان فی علوم القرآن.
(۴)تاریخ قرآن، معرفت.
(۵)التحقیق فی کلمات القرآن الکریم.
(۶)تفسیر التحریروالتنویر.
(۷)التفسیرالکبیر.
(۸)تفسیر المنار.
(۹)التمهید فی علوم القرآن.
(۱۰)جمهرة اللغه.
(۱۱)الصحاح.
(۱۲)الدرّالمنثور فی التفسیر بالمأثور.
(۱۳)روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم.
(۱۴)قرآن در اسلام.
(۱۵)کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار.
(۱۶)مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن.
(۱۷)المعجم الاحصائی.
(۱۸)معجم مقاییس‌اللغه.
(۱۹)مفردات الفاظ القرآن.
(۲۰)المیزان فی تفسیرالقرآن.
(۲۱)نکت الانتصار.
(۲۲)نور علم.
دائرة‌المعارف قرآن کریم مقاله تعداد آیات فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «تعداد آیات».
