• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عدد (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





عَدّ (به فتح عین و تشدید دال) از واژگان قرآن کریم به معنای شمردن و عَدَد اسم مصدر به معنی شمرده است. این واژه دارای مشتقاتی است که در آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند: تعدید به معنای ذخیره کردن‌، اِعداد (به کسر الف) به معنای آماده کردن که نوعی شمردن است‌، عُدّه (به ضمّ عین) به معنای ذخیره شده و آماده شده، عِدَّه (به کسر عین) به معنای شی‌ء معدود و عادّین (به فتح عین و کسر دال) به معنای ملائکه حسابگر اعمال یا حسابگر اعمار یا هر که قدرت حساب دارد است.



عَدّ به معنی شمردن و عدد اسم مصدر است به معنی شمرده است. در قاموس المحیط می‌گوید: «الْعَدُّ: الاحصاء و الاسم‌ الْعَدُّ و الْعَدِیدُ».


(لَقَدْ اَحْصاهُمْ وَ عَدَّهُمْ‌ عَدًّا) یعنی «آنها را تا آخر حساب کرده و به طرز مخصوصی شمرده است.» در «حصا» گفته‌ شد که احصاء تمام کردن شمارش است مثل: (وَ اِنْ‌ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها) (...و اگر نعمت‌هاى خدا را بشماريد، هرگز نمى‌توانيد آنها را احصا كنيد...)
(فَلا تَعْجَلْ عَلَیْهِمْ اِنَّما نَعُدُّ لَهُمْ‌ عَدًّا) یعنی «با طرز دقیقی عمرشان و مهلتشان را می‌شماریم تا با آخر رسد.»
(فَضَرَبْنا عَلَی آذانِهِمْ فِی الْکَهْفِ سِنِینَ‌ عَدَداً) (ما پرده خواب را ساليانى دراز در آن غار بر گوششان زديم...) عدد ظاهرا به معنی معدود است و شاید تقدیر آن «ذات عدد» باشد.

۲.۱ - تعدید

تعدید به معنای ذخیره کردن‌ است. (الَّذِی جَمَعَ مالًا وَ عَدَّدَهُ‌) (همان كس كه مال فراوانى جمع‌آورى و آماده ساخته بى‌آنكه حلال و حرام آن‌را حساب كند.) «عدّد المال: جعله عدّة للدهر»

۲.۲ - اعداد

اِعداد (به کسر الف) به معنای آماده کردن که نوعی شمردن است‌. (وَ اَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ...) «برای مقابله با دشمنان آنچه بتوانید نیرو آماده کنید.»
(اَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ اَجْراً عَظِیماً) (...خداوند براى همه آنان آمرزش و پاداش عظيمى فراهم ساخته است.)

۲.۳ - عدّه

عُدّه (به ضمّ عین) به معنای ذخیره شده و آماده شده است. «الْعُدَّةُ ما اَعْدَدْتَهُ‌ لِحَوادِثِ الدَّهْرِ مِنَ الْمالِ وَ السِّلاحِ»
(وَ لَوْ اَرادُوا الْخُرُوجَ‌ لَاَعَدُّوا لَهُ‌ عُدَّةً) «اگر خروج به جنگ اراده می‌کردند حتما برای آن وسیله آماده شده فراهم می‌کردند.»
عِدَّه (به کسر عین) به معنای شی‌ء معدود است. «الْعِدَّةُ هی الشی‌ءُ الْمَعْدُودُ»
(فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً اَوْ عَلی‌ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ اَیَّامٍ اُخَرَ) «هر که از شما مریض باشد برای اوست معدودی از روزهای دیگر.» گاهی به معنی عدد است مثل‌ (اِنَ‌ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً) (تعداد ماه‌ها نزد خداوند در كتاب آفرينش الهى، از آن روز كه آسمان‌ها و زمین را آفريده، دوازده ماه است...)
عدّه زن مطلقه مدت معدود است که باید در آن از ازدواج خودداری کند. (اِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَ‌ لِعِدَّتِهِنَ‌ وَ اَحْصُوا الْعِدَّةَ) (هر زمان خواستيد زنان را طلاق دهيد، در زمان عدّه، [در زمانى كه از عادت ماهانه پاک شده و با آنها نزدیکی نكرده باشيد]، آنها را طلاق گوييد و حساب عدّه را نگه داريد...)

۲.۴ - عادّین

(قالُوا لَبِثْنا یَوْماً اَوْ بَعْضَ یَوْمٍ فَسْئَلِ‌ الْعادِّینَ‌) (در پاسخ مى‌گويند: «به اندازه يک روز، يا بخشى از يک روز. از شمارشگران بپرس.) گفته‌اند: مراد از عادّین ملائکه حسابگر اعمال یا حسابگر اعمار یا هر که قدرت حساب دارد، است.

۲.۵ - ایام معدودات

(وَ اذْکُرُوا اللَّهَ فِی اَیَّامٍ‌ مَعْدُوداتٍ‌) (و خدا را در روزهاى معيّنى ياد كنيد...) آیه در بیان اعمال حجّ است مراد از ایّام معدودات ایّام تشریق است یعنی روز ۱۱ و ۱۲ و ۱۳ ذو الحجه، و مراد از ذکر خدا تکبیرات مخصوصی است که بعد از پانزده نماز خوانده می‌شود برای کسانی‌که در «منی» هستند و بعد از ده نماز برای دیگران. در تفسیر عیاشی چند روایت نقل شده که ایّام معدودات ایام تشریق، و ذکر عبارت است از تکبیر بعد از نماز.
تکبیر آن روزها به نقل مجمع البیان بدین قرار است:
«اللَّهُ اَکْبَرُ. اللَّهُ اَکْبَرُ. لَا اِلَهَ اِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ اَکْبَرُ. وَ لِلَّهِ الْحَمْدُ. اللَّهُ اَکْبَرُ عَلَی مَا هَدَانَا. وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا اَوْلَانَا وَ اللَّهُ اَکْبَرُ عَلَی مَا رَزَقَنَا مِنْ بَهِیمَةِ الْاَنْعَامِ.»
(قالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ اِلَّا اَیَّاماً مَعْدُوداتٍ‌) (مى‌گفتند: « (به سبب امتيازى كه به ديگران داريم آتش دوزخ)، جز چند روزى به ما نمى‌رسد...) این ادّعای یهود است راجع به عذاب آخرت، و مرادشان کم بودن مدت آن است، به قولی مراد از ایام معدودات چهل روز است، به قدر مدّت عبادت گوساله و به قولی مدت آن هفت روز بود و همان هفت روز مراد است و از جبائی نقل شده که: غرض قطع شدن عذاب است، یعنی پیوسته در عذاب نخواهیم بود. قول جبائی و هفت روز از قول اول اقوی است که بنی اسرائیل همه چهل روز مدّت میعاد حضرت موسی (علیه‌السلام) را عبادت گوساله نکردند بلکه بعد از گذشتن یک ماه آن زمزمه پیدا شد.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۲۹۹-۳۰۰.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۵۰.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۹۸.    
۴. فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۱، ص۲۹۷.    
۵. مریم/سوره۱۹، آیه۹۴.    
۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۱۰۷.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۱۴۶.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۸۲۲.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۲۱۱.    
۱۰. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۴.    
۱۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۶۰.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۶۱.    
۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۸۷.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۴۸۶.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۱۳۸.    
۱۶. مریم/سوره۱۹، آیه۸۴.    
۱۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۱۰۹.    
۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۱۵۰.    
۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۸۲۰.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۲۰۶.    
۲۱. کهف/سوره۱۸، آیه۱۱.    
۲۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۹۴.    
۲۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۲۷۵.    
۲۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۳۴۱.    
۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۶۹۸.    
۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۱۶.    
۲۷. همزه/سوره۱۰۴، آیه۲.    
۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۶۰۱.    
۲۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۵۹.    
۳۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۶۱۵.    
۳۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۱۸.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۲۷۰.    
۳۳. انفال/سوره۸، آیه۶۰.    
۳۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۱۱۴.    
۳۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۱۵۱.    
۳۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۸۵۲.    
۳۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۲۵۰.    
۳۸. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۵.    
۳۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۲۲.    
۴۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۱۴.    
۴۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۴۷۰.    
۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۵۶۱.    
۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۱۱۷.    
۴۴. توبه/سوره۹، آیه۴۶.    
۴۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۸۹.    
۴۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۳۸۸.    
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۵۴.    
۴۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۱۱۰.    
۴۹. بقره/سوره۲، آیه۱۸۴.    
۵۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۱۰.    
۵۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۱۱.    
۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۴۹۲.    
۵۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۰۳.    
۵۴. توبه/سوره۹، آیه۳۶.    
۵۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۹۲.    
۵۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۶۷.    
۵۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۳۵۷.    
۵۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۴۲.    
۵۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۸۳.    
۶۰. طلاق/سوره۶۵، آیه۱.    
۶۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۵۸.    
۶۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۳۱۲.    
۶۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۵۲۴.    
۶۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۵۷.    
۶۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۸۵.    
۶۶. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۱۳.    
۶۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۴۹.    
۶۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۷۲.    
۶۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۱۰۳.    
۷۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۹۲.    
۷۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۸۹.    
۷۲. بقره/سوره۲، آیه۲۰۳.    
۷۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۲.    
۷۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۸۲.    
۷۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۱۲۰.    
۷۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۳۱.    
۷۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۶۲.    
۷۸. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۹۹.    
۷۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۳۲.    
۸۰. آل عمران/سوره۳، آیه۲۴.    
۸۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۳.    
۸۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۳، ص۱۲۰.    
۸۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۳، ص۱۸۷.    
۸۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۷۲۳.    
۸۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۱۳.    
۸۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۷۲۳.    
۸۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۷۲۳.    
۸۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۷۲۳.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «عدد»، ج۴، ص۲۹۹-۳۰۰.    






جعبه ابزار