عبدالکریم محمود خطیب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خطیب، عبدالکریم
محمود، متفکر و مفسر معاصر مصری بود.
خطیب، در ۱۲۸۹ش/۱۹۱۰ در یکی از روستاهای استان
سوهاج مصر متولد شد.
خطیب
آموزش خود را با حفظ
قرآن در مکتب آغاز کرد و پس از آن به مدرسه رفت و تا مقطع
دیپلم را در محل
تولد خود ماند. وی در ۱۳۰۷ش/۱۹۲۸ به عنوان
معلم ابتدایی مشغول به
کار شد. چند سال بعد
حمایت مالی (
بورس )
دارالعلوم را به دست آورد و در ۱۳۱۶ش/۱۹۳۷ در مقطع کاردانی از این مرکز
فارغ التحصیل شد.
در ۱۳۲۵ش/ ۱۹۴۶
علی عبدالرازق ،
وزیر اوقاف وقت مصر، خطیب را به سمت معاون پارلمانی و مدیر روابط عمومی وزارت اوقاف منصوب کرد.
در ۱۳۳۸ش/ ۱۹۵۹، در دوران وزارت
احمد حسن باقوری، خطیب به همراه چند تن از کارمندان عالی رتبه این وزارتخانه به
اتهام شهادت کذب برضد وزیر، دستگیر و چند ماه زندانی و پس از
آزادی به
انفصال از خدمات دولتی محکوم شد.
پس از انفصال از خدمات دولتی، خطیب وقت خود را به
مطالعه و
پژوهش اختصاص داد و با تکمیل پژوهش های قبلی خود، تألیفات بسیاری در زمینههای مختلف مذهبی و ادبی عرضه کرد و در سخنرانیها و میزگردهای
صدا و سیما ی مصر شرکت جست. وی از ۱۳۵۳ش/۱۹۷۴ به دعوت دانشکده الهیات
ریاض در این دانشکده مشغول تدریس شد و دانشجویان بسیاری را تربیت کرد. خطیب در ۱۳۶۴ش/۱۹۸۵ درگذشت.
از خطیب بالغ بر پنجاه
عنوان کتاب در موضوعات مختلف برجای ماندهاست، از جمله
اعجازالقرآن ،
القصص القرآنی (بیروت ۱۹۷۵)؛
المسیح فی التورات و الانجیل و القرآن (قاهره ۱۳۸۵)؛
القضاء و القدر بین الفلسفه و الدین ؛
المهدی المنتظر و من ینتظرونه (قاهره ۱۹۸۰)؛ و
نشأه التصوف ؛
علی بن ابی طالب بقیه النبوه و خاتم الخلافه.
مهمترین اثر وی
التفسیرالقرآنی للقرآن است. این کتاب
تفسیر کل
قرآن است و در شانزده
جلد (هشت جلد) منتشر شدهاست.
مؤلف در آغاز هر سوره درباره
مکّی یا
مدنی بودن، تعداد
آیات ، کلمات، حروف و اسامی دیگر آن
سوره بحث کردهاست. وی در تفسیر آیات به خود قرآن توجه دارد و با
تدبر در آیات، دریافت خود را درباره آنها بیان میکند و از ذکر اقوال گوناگون مفسران میپرهیزد.
او در این راه از
محمد عبده متأثر است.
با این حال، در مواردی به نقل قول از منابعی چون تفسیر
بیضاوی ،
مجمع البیان طبرسی و آثار
محمد اقبال لاهوری پرداختهاست.
۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).خطیب به مباحث لغوی و نحوی نیز پرداختهاست، اما
بلاغت قرآن را برتر از آن دانسته که در قالب قیاسها و استنتاجات نحویون محدود شود.
با اینکه خطیب منافاتی میان آیات قرآن و
علم جدید نمیبیند، اما با تفسیر علمی با احتیاط برخورد کرده و معتقد است که قرآن نه کتاب علمی که کتاب
هدایت است.
وی
قصص قرآن را واقعی میداند و با خیالی و
اسطورهای پنداشتن این قصص مخالف است
و ازاینرو به مخالفت با
طه حسین و
محمد احمد خلف اللّه میپردازد.
وی به
عهدین نیز توجه داشته و به آن
استشهاد کردهاست.
خطیب با
مقایسه سوره
حمد با دعایی از
انجیل متی ،
شباهت میان آنها را ناشی از یکی بودن
منشا آنها و
پیوند مستحکم میان ادیان الهی میداند که
تحریف کتابهای دیگر
ادیان باعث دوری و ناسازگاری این کتابها با قرآن شدهاست.
وی وقوع
نسخ در قرآن را نپذیرفته
و به نقد آرای مفسران درباره نسخ در برخی از آیات پرداختهاست.
او در بررسی آیات گاه به
سبب نزول آیه میپردازد
و در مواردی آنها را
نقد و در
صحت آنها تردید کردهاست.
او به تناسب میان سورهها توجه دارد.
همچنین به مباحث فلسفی و کلامی نیز میپردازد.
از دیگر آرای وی اینهاست: رد
تناسخ ارواح ،
انکار شق القمر ، انکار
شق الصدر پیامبراکرم صلیاللّه علیهوآلهوسلم و
اعتقاد به برپایی
قیامت در وجود
انسان و نه در
عالم و نیز انکار
خروج مهدی ،
مسیح و
دجال .
حمود بن عبداللّه تویجری کتاب اقامه البرهان فی الرد علی من انکر خروج المهدی و الدجال و نزول المسیح فی آخر الزمان را در رد نظر خطیب در اینباره نوشتهاست.
ابوضیف مدنی کتابی درباره شرح حال خطیب به رشته تحریر درآورده
و
محمد دخل اللّه کتاب منهج التفسیر القرآنی للقرآن لعبد الکریم الخطیب را درباره تفسیر خطیب نگاشتهاست.
(۱) محمدعلی ایازی، المفسرون: حیاتهم و منهجهم، تهران ۱۴۱۴.
(۲)
حمود بن عبداللّه تویجری، اقامه البرهان فی الرد علی من انکر خروج المهدی و الدجال و نزول المسیح فی آخرالزمان، ریاض ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
(۳) عبدالکریم خطیب، اعجاز القرآن: الاعجاز فی دراسات السابقین، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
(۴) العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن،( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
(۵) مرتضی رضوی، آراء علماء مصرالمعاصرین حول الشیعه الامامیه، بیروت ۱۴۱۸الف.
(۶) المرتضی الرضوی، مع رجالالفکر فی القاهره، بیروت ۱۴۱۸ب.
(۷) عبدالمجید عبدالسلام محتسب، اتجاهات التفسیر فی العصرالراهن، عَمّان ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۸)
محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
(۹)
المحمد الخیر الرمضان الیوسف، تکمله معجم المؤلفین، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
(۱۰) الموسوعه المیسره فی تراجم ائمه التفسیر و الاقراء و النحو و اللغه، جمع و اعداد
ولید بن احمد حسین زبیری و دیگران، منچستر: مجله الحکمه، ۱۴۲۴/۲۰۰۳؛
مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «خطیب، عبدالکریم محمود »، جلد:۱ صفحه:۷۱۳۷.