عبدالله بن جعفر حمیری (دائرةالمعارف‌مؤلفان‌اسلامی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوالعباس عبدالله بن جعفر حمیری (م
۲۹۲ق)، از محدثان
ثقه، به‌نام و برجسته اهل
قم و از اصحاب
امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) در
قرن سوم هجری قمری در قم و
عراق بود.
ابوالعباس عبدالله بن جعفر بن حسین بن مالک حمیری قمی، از محدثان بنام و برجسته اهل قم و دارای جایگاه و منزلت ویژه‌ای نزد قمی‌ها بود. وی در اواخر عمر و در سال
۲۹۰ق راهی
کوفه شد و مورد استقبال مردم و طالبان علم قرار گرفت، از این رو مجلس درسی برپا ساخته و گروه بسیاری از مردم کوفه در درس وی حاضر شده و بهره‌های فراوانی بردند.
در منابع از خاستگاه علمی حمیری سخنی به میان نیامده، اما چنین برداشت می‌شود که وی تحصیلات خویش را در قم فرا گرفته و احتمالا شاگردان فراوانی را در قم پرورش داده است و پس از آن راهی سرزمین عراق گردیده است. حمیری از مشایخی چون
ابوهاشم داود بن قاسم جعفری و
محمد بن ولید استماع حدیث کرد
و گروهی همانند
حسین بن احمد مالکی،
علی بن ابراهیم بن هاشم،
محمد بن حسن بن ولید و
علی بن حسین بن بابویه قمی از وی حدیث روایت کرده‌اند.
شیخ طوسی وی را در زمره یاران امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) بر شمرده و او را محدثی ثقه دانسته است.
ابن شهرآشوب و
علامه حلی نیز بر وثاقت وی تاکید کرده‌اند.
در تاریخ وفات حمیری اختلاف است: برخی آن را سال ۲۹۲ق
و گروهی در اوایل قرن چهارم هجری و حدود
۳۱۰ق دانسته‌اند.
وی دارای آثار و تالیفات فراوانی بوده که همه را
احمد بن محمد بن یحیی عطار روایت کرده است. این آثار عبارت‌اند از:
الامامه، الدلائل، العظمه و التوحید، الغیبه و الحیره، فضل العرب، التوحید و البداء و الارادة و الاستطاعة و المعرفه، قرب الاسناد الی الرضا (علیه‌السّلام)، قرب الاسناد الی ابی جعفر بن الرضا (علیه‌السّلام)، ما بین هشام بن الحکم و هشام بن سالم و العباس و الارواح و الجنة و النار و الحدیثین المختلفین مسائل الرجال و مکاتباتهم اباالحسن الثالث (علیه‌السّلام)، مسائل لابی محمد الحسن (علیه‌السّلام) علی ید محمد بن عثمان العَمری، قرب الاسناد الی صاحب الامر (علیه‌السّلام)، مسائل ابی محمد (علیه‌السّلام) و توقیعات الطب
جزء فی الحدیث
شیخ طوسی کتاب‌های التوحید، الاستطاعة، الافاعیل، البداء و به نقل از
ابن بطه، کتاب الفترة و الحیره را هم از حمیری دانسته است
که گویا نام دیگری از آثار پیش گفته است.
گفتنی است در مورد نویسنده
قرب الاسناد اختلاف وجود دارد. قول مشهور این است که مؤلف آن عبدالله بن جعفر بوده، ولی بعضی مانند
ابن ادریس و
فاضل حلی در
مستطرفات السرائر، این کتاب را تصنیف
محمد پسر عبدالله می‌دانند.
علامه مجلسی پس از این که مؤلف آن را پسرش محمد ذکر کرده، می‌گوید: به گمان من، این کتاب تالیف عبدالله بن جعفر بوده و پسرش روایت کننده آن است.
نکته دیگر این که قرب الاسناد موجود از سه جزء تشکیل شده است: جزء اول به
امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) جزء دوم به
امام موسی بن جعفر (علیه‌السّلام) و جزء سوم به
امام رضا (علیه‌السّلام) منتهی می‌گردد و این، غیر از آن چیزی است که
نجاشی ذکر کرده است، زیرا او سه کتاب با عنوان قرب الاسناد برای عبدالله حمیری برشمرده که اولی به امام رضا، دیگری به
امام جواد و سومی به
امام زمان (علیهم‌السّلام) منتهی می‌شود، از این‌رو یا باید گفت که اسامی ائمه (علیهم‌السّلام) بر نجاشی مشتبه شده و یا این‌که عبدالله بن جعفر کتاب‌های مستقلی به نام قرب الاسناد الی ابی جعفر (علیه‌السّلام) و قرب الاسناد الی صاحب الامر (علیه‌السّلام) نیز داشته که نجاشی بر آنها آگاهی یافته و ولی به دست ما نرسیده است.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۶۸، برگرفته از مقاله «عبدالله حمیری».
