• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عایشه دختر یوسف بن احمد

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


عایشه دختر یوسف بن احمد از خاندان باعونی بود.


«عایشه دختر یوسف بن احمد بن ناصر»، معروف به «باعونیّه»، بانویی فقیه و شاعر و مورخ و ادیب و عارف بود. در دمشق متولد شد ولی تاریخ ولادتش معلوم نیست.
علوم متداول را در شام و مصر فرا گرفت و در کودکی قرآن را حفظ کرد. فکری بلند و آزاده داشت و با رجال و شعرای معاصر مکاتبه و معاشرت می‌کرد.

در فقه و حدیث به پایه‌ای رسید که ائمه شافعی قاهره به او اجازه افتاء دادند.
[۱] نجم الدین غزّی، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، ج۱، ص۲۸۷، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.
در قاهره، «ملک اشرف قایتبای» پادشاه مصر را مدح گفت و با «ابوالثناء محمود بن آجا» صاحب «دواوین الانشاء» دوستی نزدیک پیدا کرد.
نجم الدین غزّی تمام قصیده رائیه عایشه را در مدح ابوالثناء در «الکواکب السائرة»
[۲] نجم الدین غزّی، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، ج۱، ص۳۰۴، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.
نقل کرده است. عایشه با «عبد الرحیم عباسی»، دانشمند و شاعر مصری، مکاتبه منظوم داشت.
[۳] نجم الدین غزّی، ج۱، ص۲۸۸، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.(منتخباتی از این مکاتبات)


مشهورترین اثر او قصیده «بدیعیة الفتح المبین فی مدح الامین» در نعت رسول اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم است.
[۴] کارل بروکلمان، تاریخ ادبیات عرب، ج۲، ص۳۴۹، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹.
عایشه خود شرحی بر این قصیده نوشته و هر چند احتمالاً بیشتر از «ابن حِجَّه ابوبکر بن علی حموی» (متوفی ۸۳۷) متأثر بوده، در این کار از «صفی الدین حِلّی» (متوفی ۷۵۰) پیروی کرده است و محتمل است که از «قصیده بُرده بوصیری» نیز تأثیر پذیرفته باشد.
به این قصیده بسیاری از شعرا و ادبا توجه کرده‌اند و «عبدالغنی نابلسی» (متوفی ۱۱۴۳) در سرودن «نسمات الازهار» خود از آن الهام گرفته و در شرحی که به عنوان «نفحاتُ الابحار» (قاهره ۱۸۸۱) بر قصیده خود نوشته، پیوسته ابیات آن را با قرینه‌هایی در «الفتح المبین» مقایسه کرده است.
متن قصیده و شرح آن در حاشیه «خزانة الادب بغدادی» چاپ شده است.
[۵] عبدالقادر بن عمر بغدادی، خزانة الادب و لب لباب لسان العرب، ج۱، ص۳۱۰ـ۴۶۷، قاهره ۱۳۰۴.


سایر آثار عایشه بدین شرح است: «الملامح الشریفة و المآثر المنیفة»؛ «الفتح الحقی من منح التلقی»، هر دو در تصوف
[۶] نجم الدین غزّی، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، ج۱، ص۲۸۸، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.
؛ «مولد النّبی»، که قسمتی به نظم و قسمتی به نثر است
[۷] کارل بروکلمان، تاریخ ادبیات عرب، ج۲، ص۳۸۱، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹.
که چند بار در قاهره چاپ شده است؛ «نظم المعجزات و الخصائص النبویة» از جلال الدین سیوطی
[۸] کارل بروکلمان، تاریخ ادبیات عرب، ج۲، ص۱۸۱، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹.
ارجوزه‌ای به نام «الاشارت الخفیة فی المنازل العلیة» که اصل منثور آن کتاب «منازل السائرین»، تألیف «خواجه عبداللّه انصاری» است؛ارجوزه‌ای در تلخیص «القول البدیع فی الصلاة علی الحبیب»، تألیف سخاوی
[۹] نجم الدین غزّی، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، ج۱، ص۲۸۸، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.
، «فیض الفضل»؛ «المورد الاهنی فی المولد الاسنی»؛ و دیوان اشعار.
[۱۰] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۶، قاهره ۱۳۷۳ـ ۱۳۷۸.


عایشه در ۹۲۲ سفری به حلب کرد و در آن‌جا با «سلطان غوری» ملاقات داشت. سپس، به دمشق برگشت و در همان سال درگذشت.
او پسری به نام عبدالوهاب داشت و به همین جهت کنیه‌اش «ام عبدالوهاب» بود.

۱. ↑ نجم الدین غزّی، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، ج۱، ص۲۸۷، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.
۲. ↑ نجم الدین غزّی، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، ج۱، ص۳۰۴، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.
۳. ↑ نجم الدین غزّی، ج۱، ص۲۸۸، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.(منتخباتی از این مکاتبات)
۴. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ ادبیات عرب، ج۲، ص۳۴۹، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹.
۵. ↑ عبدالقادر بن عمر بغدادی، خزانة الادب و لب لباب لسان العرب، ج۱، ص۳۱۰ـ۴۶۷، قاهره ۱۳۰۴.
۶. ↑ نجم الدین غزّی، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، ج۱، ص۲۸۸، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.
۷. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ ادبیات عرب، ج۲، ص۳۸۱، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹.
۸. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ ادبیات عرب، ج۲، ص۱۸۱، لیدن ۱۹۴۳-۱۹۴۹.
۹. ↑ نجم الدین غزّی، الکواکب السائره فی الاعیان المائة العاشرة، ج۱، ص۲۸۸، چاپ جبرائیل سلیمان جبور.
۱۰. ↑ خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۶، قاهره ۱۳۷۳ـ ۱۳۷۸.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خاندان باعونی»، شماره۲۵۱.    


رده‌های این صفحه : تراجم | خاندان ها
جعبه ابزار