عایشه دختر یوسف بن احمد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عایشه دختر یوسف بن احمد از
خاندان باعونی بود.
«
عایشه دختر یوسف بن احمد بن ناصر»، معروف به «باعونیّه»، بانویی
فقیه و
شاعر و مورخ و ادیب و عارف بود. در دمشق متولد شد ولی تاریخ ولادتش معلوم نیست.
علوم متداول را در
شام و
مصر فرا گرفت و در کودکی
قرآن را حفظ کرد. فکری بلند و آزاده داشت و با رجال و شعرای معاصر مکاتبه و
معاشرت میکرد.
در
فقه و
حدیث به پایهای رسید که ائمه
شافعی قاهره به او
اجازه افتاء دادند.
در قاهره، «ملک اشرف قایتبای»
پادشاه مصر را
مدح گفت و با «ابوالثناء محمود بن آجا» صاحب «دواوین الانشاء» دوستی نزدیک پیدا کرد.
نجم الدین غزّی تمام
قصیده رائیه
عایشه را در مدح ابوالثناء در «الکواکب السائرة»
نقل کرده است.
عایشه با «
عبد الرحیم عباسی»،
دانشمند و شاعر مصری، مکاتبه منظوم داشت.
مشهورترین اثر او قصیده «بدیعیة الفتح المبین فی مدح الامین» در
نعت رسول اکرم صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم است.
عایشه خود شرحی بر این قصیده نوشته و هر چند احتمالاً بیشتر از «ابن حِجَّه ابوبکر بن علی حموی» (متوفی ۸۳۷) متأثر بوده، در این کار از «
صفی الدین حِلّی» (متوفی ۷۵۰) پیروی کرده است و محتمل است که از «قصیده بُرده بوصیری» نیز تأثیر پذیرفته باشد.
به این قصیده بسیاری از شعرا و ادبا توجه کردهاند و «عبدالغنی نابلسی» (متوفی ۱۱۴۳) در سرودن «نسمات الازهار» خود از آن الهام گرفته و در شرحی که به عنوان «نفحاتُ الابحار» (قاهره ۱۸۸۱) بر قصیده خود نوشته، پیوسته
ابیات آن را با قرینههایی در «
الفتح المبین» مقایسه کرده است.
متن قصیده و شرح آن در حاشیه «خزانة الادب بغدادی» چاپ شده است.
سایر آثار
عایشه بدین شرح است: «الملامح الشریفة و المآثر المنیفة»؛ «الفتح الحقی من منح التلقی»، هر دو در
تصوف ؛ «مولد النّبی»، که قسمتی به
نظم و قسمتی به
نثر است
که چند بار در
قاهره چاپ شده است؛ «نظم المعجزات و الخصائص النبویة» از
جلال الدین سیوطی ارجوزهای به نام «الاشارت الخفیة فی المنازل العلیة» که اصل
منثور آن کتاب «منازل السائرین»، تألیف «
خواجه عبداللّه انصاری» است؛ارجوزهای در تلخیص «القول البدیع فی الصلاة علی الحبیب»، تألیف سخاوی
، «فیض الفضل»؛ «المورد الاهنی فی المولد الاسنی»؛ و دیوان اشعار.
عایشه در ۹۲۲ سفری به
حلب کرد و در آنجا با «
سلطان غوری» ملاقات داشت. سپس، به
دمشق برگشت و در همان سال درگذشت.
او پسری به
نام عبدالوهاب داشت و به همین جهت کنیهاش «ام عبدالوهاب» بود.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خاندان باعونی»، شماره۲۵۱.