عالمان حنبلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

مشهورترین عالمان حنبلی که در شکل گیری، بالندگی، گسترش و تألیف آرای فقهی یا اندیشه‌های کلامی مذهب حنبلی، نقش مهمی داشتند در طول چند قرن عبارت بودند از:

---

اسحاق بن منصور تمیمی مروزی، مشهور به اسحاق کوسَج(متوفی۲۵۱)؛ محمد بن عبداللّه بن اسماعیل بغدادی (متوفی۲۵۷؛ شاگرد احمدبن حنبل)؛ احمد بن محمد بن هانی اسکافی خراسانی، مشهور به أثرَم (متوفی پس از ۲۶۰؛ صاحب السنن فی الفقه علی مذهب احمد)؛ صالح بن احمدبن حنبل (متوفی۲۶۵ یا ۲۶۶؛ فرزند بزرگ ابن حنبل و قاضی اصفهان)؛ حنبل بن اسحاق (متوفی۲۷۳؛ پسرعموی احمدبن حنبل)؛ ابوالحسن عبدالملک بن عبدالحمید میمونی رَقّی (متوفی۲۷۴)؛ ابوبکر احمدبن محمدبن حَجّاج مَرّوذی (متوفی۲۷۵؛ از ملازمان ابن حنبل)؛ ابواسحاق ابراهیم بن اسحاق حربی (متوفی۲۸۵)؛(حنبلی بودن او را بر شافعی بودنش ترجیح داده است.)؛ محمدبن موسی نَهرتِیری بغدادی (متوفی۲۸۹)؛ عبداللّه بن احمد بن حنبل (متوفی۲۹۰؛ فرزند دیگر ابن حنبل که به تنظیم و تکمیل المسند پدرش اشتغال داشت)؛ و ابوالحسین علی بن عبداللّه خِرَقی (متوفی۲۹۹).

---

ابوبکر احمدبن محمد خَلّال (متوفی۳۱۱؛ صاحب الجامع)؛ ابوالحسن علی بن محمدبن بَشّار زاهد (متوفی۳۱۳)؛ ابوبکر عبداللّه بن ابی داود سجستانی (متوفی۳۱۶؛ رئیس حنبلیان بغداد)؛ ابومحمد حسن بن علی بَربَهاری (زنده در ۳۲۹)؛ ابوالقاسم عمربن حسین خرقی بغدادی (متوفی۳۳۴؛ صاحب المختصر، نخستین اثر مهم در فقه حنبلی)؛ ابوالحسین احمدبن جعفر، مشهور به ابن مُنادی (متوفی۳۳۶)؛ عبدالعزیزبن جعفربن یزداد، مشهور به غلام خَلّال (متوفی۳۶۳؛ صاحب المُقنِع) ابواسحاق ابراهیم بن احمد، مشهور به ابن شاقِلا (متوفی۳۶۹)؛ عبیداللّه بن محمد ابن بَطّه عکبری (متوفی۳۸۷)؛ عمربن ابراهیم عُکبَری، مشهور به ابن مسلم (متوفی۳۸۷)؛ و علی بن عبدالعزیز بن حارث تمیمی (متوفی۳۹۱).

---

حسن بن حامد وراق بغدادی (متوفی۴۰۳)؛ محمدبن احمد هاشمی، مشهور به قاضی شریف (متوفی۴۲۸)؛ حسن بن شهاب عکبری (متوفی۴۲۸)؛ احمدبن عبداللّه حنبلی (متوفی۴۴۰)؛ ابراهیم بن عُمَر بَرمَکی (متوفی۴۴۵)؛ محمدبن حسین ابن فرّاء حنبلی بغدادی، مشهور به قاضی ابویعلی (متوفی۴۵۸؛ متکلم و فقیه مشهور و رئیس حنبلیان در عصر خویش، که همراه با شاگردانش در احیای مذهب حنبلی بسیار کوشید و کتب متعددی نگاشت)؛ ابوالحسن آمدی (متوفی۴۶۵؛ صاحب حلقه فتوا در جامع منصور در بغداد)؛ علی بن حسن عکبری (متوفی۴۶۸)؛ عبدالخالق بن عیسی هاشمی شریف (متوفی۴۷۰؛ امام حنبلیان در روزگار خویش و صاحب تألیفاتی چون رؤوس المسائل، و شرح المذهب)؛ ابوعلی حسن بن احمد ابن بَنّاء حنبلی بغدادی (متوفی۴۷۱؛ فقیه، مدرّس و مؤلف آثار بسیاری در فقه و حدیث و کلام حنبلی؛ متمایل به مذهب شافعی)؛ علی بن محمد بزار حنبلی عکبری (متوفی۴۷۳؛ فقیه حنبلیان در عکبرا)؛ ابوالوفا طاهربن حسین (متوفی۴۷۶)؛ ابوالفرج شیرازی (متوفی۴۸۶)؛ و ابومحمد رزق اللّه بن عبداللّه تمیمی (متوفی۴۸۸؛ محدّث، فقیه و مقری حنبلی).

---

محفوظ بن احمد کلوذانی حنبلی (متوفی۵۱۰؛ صاحب آثاری مهم از جمله التمهید فی اصول الفقه و الهدایة در فقه)؛ علی بن عقیل بغدادی (متوفی۵۱۳؛ صاحب الفنون)؛ مبارک بن علی مخرمی بغدادی (متوفی۵۱۳)؛ محمد بن محمد ابن ابی یعلی (کشته شده در ۵۲۶؛ مؤلف طبقات الحنابله)؛ علی بن عبیداللّه ابن زاغونی حنبلی (متوفی۵۲۷؛ فقیه مشهور و صاحب آثار متعدد)؛ عبدالوهاب بن عبدالرحمان بن محمد انصاری (متوفی۵۳۶)؛ ابوالمظفر یحیی بن محمد، مشهور به ابن هبیره (متوفی۵۶۰؛ وزیر عباسیان، عالم و مؤلف الإشراف فی مذاهب الأشراف درباره مذاهب اربعه)؛ ابومحمد عبدالقادر بن ابوصالح بن جنگی دوست گیلانی (متوفی۵۶۱)؛ عبدالمنعم بن عبدالوهاب حرانی بغدادی (متوفی۵۹۶)؛ عبدالرحمان بن علی ابن جَوزی (متوفی۵۹۷؛ مورخ، مفسر و محدّث مشهور)؛ و عبدالغنی بن عبدالواحد جمّاعیلی، مشهور به مَقدَسی (متوفی۶۰۰).

---

ابوالبقا عبداللّه بن حسین عکبری (متوفی۶۱۶)؛ موفق الدین عبداللّه بن احمد ابن قدامه مَقدِسی (متوفی۶۲۰؛ صاحب المغنی فی شرح مختصرالخرقی، المقنع، روضةالناظر و بسیاری آثار دیگر)؛ محمدبن فخرالدین ابن تیمیه (متوفی۶۲۲)؛ محمدبن عبدالغنی بغدادی حنبلی، مشهور به ابن نقطه (متوفی۶۲۹)؛ عبدالغنی بن فخرالدین ابن تیمیه (متوفی۶۳۹)؛ مجدالدین عبدالسلام بن عبداللّه ابن تیمیه (متوفی۶۵۲؛ صاحب المنتقی در احادیث فقهی)؛ یحیی بن ابی منصور ابن صیرفی (متوفی۶۷۸)؛ عبدالرحمان بن محمد ابن قدامه مَقدِسی (متوفی۶۸۲)؛ شهاب الدین عبدالحلیم بن عبدالسلام ابن تیمیه (متوفی۶۸۲)؛ عبدالرحمان بن عمر ابن ابی القاسم بصری (متوفی۶۸۴؛ مؤلف جامع العلوم در تفسیر و الحاوی در فقه)؛ اسماعیل بن ابراهیم مخزومی، مشهور به ابن قریش (متوفی۶۹۴)؛ و احمدبن حمدان بن شبیب حرانی (متوفی۶۹۵).

---

سلیمان بن عبدالقوی صرصری طوفی بغدادی (متوفی۷۱۶)؛ تقی الدین احمدبن عبدالحلیم بن عبدالسلام ابن تیمیه (متوفی۷۲۸؛ مشهورترین فرد خاندان ابن تیمیه و صاحب آثار فراوان در علوم گوناگون)؛ عبداللّه بن احمد مَقدِسی صالحی (متوفی۷۳۷)؛ محمدبن احمدبن عبدالهادی مَقدِسی (متوفی۷۴۴)؛ محمدبن ابوبکربن ایّوب زُرَعی مشهور به ابن قیّم جوزیّه (متوفی۷۵۱؛ دارای نقشی ممتاز در پیشبرد مذهب حنبلی و مؤلف آثار متعدد در تفسیر، حدیث و فقه حنبلی از جمله اعلام الموقعین عن رب العالمین)؛ محمدبن مفلح رامینی صالحی حنبلی (متوفی۷۶۳)؛ محمدبن محمد قلانسی (متوفی۷۶۵)؛ احمدبن حسن ابن قدامه مَقدِسی، مشهور به ابن قاضی الجبل (متوفی۷۷۱)؛ یوسف بن محمد عبادی (متوفی۷۷۶)؛ ابوالفداء اسماعیل بن محمد بعلبکی (متوفی۷۸۶)؛ و عبدالرحمان بن احمد ابن رجب حنبلی (متوفی۷۹۵؛ مؤلف الذیل علی طبقات الحنابله).

---

محمدبن عبدالرحمان مشهور به ابن زُرَیق عمری مَقدِسی (متوفی۸۰۳)؛ ابوالحسن علی بن محمد مشهور به ابن لحام (متوفی۸۰۳)؛ عبدالرحمان بن سلیمان مَقدِسی صالحی (متوفی۸۱۹)؛ علاءالدین علی بن سلیمان مَرداوی (متوفی۸۸۵؛ صاحب آثاری متعدد، ازجمله التحبیر شرح التحریر)؛ یوسف بن حسن ابن مبرد صالحی (متوفی۹۰۹)؛ یوسف بن عبدالهادی مَقدِسی (متوفی۹۰۹)؛ موسی بن احمد حجاوی مَقدِسی (متوفی۹۶۸)؛ و تقی الدین محمدبن احمد فتوحی، مشهور به ابن نجّار (متوفی۹۷۲).

---

محمد بن احمد مَقدِسی حریشی (متوفی۱۰۰۱)؛ [[|محمدبن احمد مرداوی]] (متوفی۱۰۲۶)؛ احمدبن ابوالوفاءبن مفلح (متوفی۱۰۳۸)؛ [[|عبدالرحمان بن یوسف بهوتی]] (زنده در ۱۰۴۰)؛ صلاح الدین منصوربن یونس بهوتی (متوفی۱۰۵۱؛ فقیه مصری و صاحب آثاری مهم)؛ محمدبن احمدبن علی بهوتی حنبلی (متوفی۱۰۸۸)؛ عبدالحی بن احمد مشهور به ابن عماد حنبلی (متوفی۱۰۸۹؛ صاحب شَذرات الذهَب فی اخبار من ذهَب)؛ ابراهیم بن ابوبکر دنابی عوفی (متوفی۱۰۹۴)؛ محمدبن محمدسلطان بُهوتی (متوفی۱۱۰۰)؛ تقی الدین عبدالباقی بن عبدالقادر حنبلی (متوفی۱۱۲۰)؛ عبدالقادر بن عمر تغلبی شیبانی (متوفی۱۱۳۵)؛ عبدالوهاب بن سلیمان تمیمی نجدی (متوفی۱۱۵۳)؛ محمد بن احمد سفارینی نابلسی (متوفی۱۱۸۸)؛ و محمد بن عبدالوهاب تمیمی نجدی (متوفی۱۲۰۶؛ پیشوای وهّابیان).

---