ظُلُمات (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ظُلُمات:(مَن يُنَجّيكُم مِّن ظُلُماتِ الْبَرِّ) «ظُلُمات» جمع «ظلمت» (به ضم ظاء و سکون لام و فتح میم) به معنای تاریکی است.
ظلمت و تاريكى گاهى جنبه حسّى دارد و گاهى جنبه معنوى. ظلمت حسى آن است كه نور به كلى
قطع شود يا آن‌چنان ضعيف شود كه
انسان جايى را نبيند يا به
زحمت ببيند، و ظلمت معنوى همان مشكلات و گرفتاری‌ها و پريشان‌هايى است كه
عاقبت آن‌ها تاريک و ناپيداست.
جهل، ظلمت است، هرج و مرج اجتماعى و اقتصادى و نابسامانی‌هاى فكرى و انحرافات و آلودگی‌هاى اخلاقى كه عواقب شوم آن‌ها قابل پيش‌بينى نيست و يا چيزى جز بدبختى و پريشانى نمى‌باشد همگى ظلمتند. ظلمت و تاريكى ذاتا هولناک و توهم‌انگيز است، زيرا حمله بسيارى از جانوران خطرناک و دزدان و جانيان، در پرده تاريكى صورت مى‌گيرد و هركس خاطراتى در اين زمينه دارد، لذا به هنگام گرفتار شدن درميان تاريكى، اوهام و خيالات جان مى‌گيرند، اشباح و هيولاهاى وحشتناک از زواياى خيال بيرون مى‌دوند و افراد عادى را در خوف و ترس فرومى‌برند. ظلمت و تاريكى شعبه‌اى از
عدم است و انسان ذاتا از عدم مى‌گريزد و وحشت دارد و به‌همين‌جهت معمولا از تاريكى مى‌ترسد.
به موردی از کاربرد «ظَلَّ» در قرآن، اشاره می‌شود:
(قُلْ مَن يُنَجّيكُم مِّن ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ تَدْعونَهُ تَضَرُّعًا وَ خُفْيَةً لَّئِنْ أَنجانَا مِنْ هَذِهِ لَنَكونَنَّ مِنَ الشّاكِرينَ) «بگو: چه كسى شما را از تاريكی‌هاى صحرا و
دریا رهايى مى‌بخشد؟! درحالى كه او را با حالت تضرع و آشكارا و در پنهانى مى‌خوانيد؛ و مى‌گوييد: اگر از اين خطرات و تاريكى‌ها ما را رهايى بخشد، از شكرگزاران خواهيم بود.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند: مراد از
نجات دادن از ظلمات دريا و خشكى، نجات دادن از شدايدى است كه انسان در خلال مسافرت‌هاى زمينى و دريائيش با آن روبرو مى‌شود، از قبيل سرماى شديد و گرماى طاقت‌فرسا و
باران و
برف و
طوفان و برخورد با راهزنان و امثال آن. و معلوم است كه اين گرفتارى‌ها اگر در تاريكى
شب پيش بيايد، طاقت‌فرساتر خواهد بود، زيرا در تاريكى شب و در ظلمتى كه
ابر و
باد ايجاد مى‌كند، اضطراب آدمى و حيرت و بيچارگى او بيشتر مى‌شود، و كم‌تر مى‌تواند راه چاره‌اى به دست آورد، از اين جهت در اين آيه، مساله نجات دادن را مقيد به ظلمات كرده و گر نه اصل معناى آيه، استفهام از اين است كه چه كسى شما را در شدايد دست‌گيرى مى‌كند؟ چيزى كه هست به ملاحظه اين‌كه شدايد را عموميت داده باشد، آن را به ترى و خشكى عالم نسبت مى‌دهد، و براى اين‌كه سخت‌ترين شدايد را يادآور شده باشد، آن را به تاريكى‌هاى
زمین و دريا نسبت مى‌دهد. زيرا همان‌طورى كه گفته شد، تاريكى اثر مخصوصى در تشديد شدايد دارد، آن‌گاه براى اختصار خود شدايد را
حذف كرده و به
ذکر ظلمات اكتفاء نمود و نتيجه را معلق به آن كرده سپس فرموده:
(يُنَجّيكُمْ مِنْ ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ) بنا بر اين ديگر نبايد پرسيد چرا فقط گرفتاری‌هاى در ظلمات را
اسم برده با اين‌كه
خدای تعالی نجات دهنده از جميع گرفتارى‌ها است؟ چون همان‌گونه كه گفتيم، منظورش اين بوده است كه سخت‌ترين گرفتارى‌ها را يادآور شود، و گرفتارى در مسافرت زمينى و دريايى در نظر مردم سخت‌ترين و معروف‌ترين گرفتارى‌ها است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «ظلمات»، ج۳، ص ۶۶.
