ظَهْر (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ظَهْر (به فتح ظاء و سکون هاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای پشت است.
مشتقات
ظَهْر که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
ظُهُورِها (به ضم ظاء و هاء) به معنای پشت خانه‌ها؛
ظِهْرِیًّا (به کسر ظاء و سکون هاء) به معنای به پشت انداخته و فراموشش شده؛
ظاهَرُوا (فتح ظاء و هاء) به معنای هم‌پشتی و كمک كردند؛
تَظاهَرُونَ (به ضم میم و فتح ظاء) به معنای هم‌پشتی و یاری؛
ظَهِیراً (به فتح ظاء) به معنای هم‌پشت و کمک؛
ظَهیرَه (به فتح ظاء و راء) به معنای وقت ظهر؛
تُظْهِرُونَ (به فتح تاء و سکون ظاء) به معنای وارد وقت ظهر می‌شوید، است.
ظَهْر به معنای پشت است.
معنی اصلی کلمه بنابر قول
راغب اصفهانی همین است و معانی دیگر به اعتبار آن می‌باشد.
به طور استعاره گفته‌اند:
ظهر الارض و بطنها یعنی «روی
زمین و شکم آن.»
جمع
ظهر،
ظهور است.
به مواردی از
ظَهْر که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ وَضَعْنا عَنْکَ وِزْرَکَ • الَّذِی اَنْقَضَ ظَهْرَکَ) (و بار سنگينت را از دوش تو برنداشتيم؟! • همان بارى كه سخت بر پشت تو سنگينى مى‌كرد.)
(ما تَرَکَ عَلی ظَهْرِها مِنْ دَابَّةٍ) (جنبنده‌اى را بر پشت زمين باقى نخواهد گذاشت.)
در این آیه به معنی اصلی خود بوده و مراد روی زمین است.
(وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِاَنْ تَاْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها) (و
کار نیک، آن نيست كه از پشت خانه‌ها وارد شويد.)
(اَ رَهْطِی اَعَزُّ عَلَیْکُمْ مِنَ اللَّهِ وَ اتَّخَذْتُمُوهُ وَراءَکُمْ ظِهْرِیًّا) «آیا طایفه من بر شما از
خدا عزیزتر است که او را پشت سر‌انداخته و بی‌اعتنا هستید.»
ظِهْرِیّ چیزی است که به پشت انداخته و فراموشش کنند. راغب اصفهانی گوید: «
مَا تَجْعَلُهُ بِظَهْرِکَ فَتَنْسَاهُ.»
به نظر
جوامع الجامع تبدیل فتح آن به کسر در اثر اضافه به یاء نسبت است.
(وَ ظاهَرُوا عَلی اِخْراجِکُمْ) (و كسانى كه به بيرون راندن شما كمک كردند.)
ظاهَرُوا به معنای هم‌پشتی و یاری است.
(تَظاهَرُونَ عَلَیْهِمْ بِالْاِثْمِ وَ الْعُدْوانِ) (و در اين
گناه و تجاوز، از يكديگر پشتيبانى مى‌كنيد.)
در این آیه نیز تَظاهَرُونَ به معنای هم‌پشتی و یاری است.
(وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً) (هر چند در اين كار پشتيبان يكديگر باشند.)
در این آیه و آیه بعدی ظَهیر به معنای هم‌پشت و کمک است.
(وَ کانَ الْکافِرُ عَلی رَبِّهِ ظَهِیراً) «
کافر بر علیه پروردگارش کمک
شیطان است.»
(وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَکُمْ مِنَ الظَّهِیرَةِ) (و نيمروز هنگامى كه لباس‌هاى معمولى خود را بيرون مى‌آوريد.)
ظَهیرَه به معنای وقت ظهر است و «اظهر فلان» یعنی داخل وقت ظهر شد.
(وَ عَشِیًّا وَ حِینَ تُظْهِرُونَ) «وقت عشاء و آن‌گاه که وارد وقت ظهر می‌شوید.»
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ظَهر»، ج۴، ص۲۷۶-۲۷۵.
