ظن الجاهلیة
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
روزگار
عرب پیش از
اسلام را
زمان جاهلیت می گویند و از آن به مناسبت در برخى ابواب
فقه سخن رفته است.
عنوان جاهلیّت به مقطعى از
تاریخ عرب (حدود دو
قرن ) پیش از
ظهور اسلام و
بعثت پیامبر صلّى الله علیه و آله- که
بت پرستی و نیز
جهل و خرافه گرایى از شاخصه‌هاى بارز آن به شمار مى‌رود- اطلاق مى‌گردد.
واژه الجاهلیّة، مأخوذ از ریشه ج ه ل، ترکیبی از
اسم فاعل «الجاهل» و پسوند «یّة» است که ظاهراً بر اسم معنا یا اسم جمع دلالت می‌کند.
در
آیه ۱۵۴
سوره آل عمران (... یَظُنّونَ بِاللّهِ غَیرَالحقِّ ظنَّ الجاهِلیَّةِ...)،
عده ای به علت گمان نادرست درباره خدا مذمت شده اند.
طبری این گروه را
منافقان می‌داند که در کار خدا و رسولش شک کرده بودند.
طَبْرِسی منظور از «ظنّ الجاهلیّة» را این گمان منافقان دانسته که خدا
رسول اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم و اصحابش را یاری نخواهد کرد. بر این اساس، وی دو معنا برای این تعبیر آورده است: یکی این‌که اعتقاد منافقان درباره
خداوند همانندِ اعتقاد دوره
جاهلیت است و دیگر این‌که گمان آنان نظیر گمان اهل جاهلیت (یعنی
کفار و منکرانِ تحقق وعده های الاهی) است.
اما به نظر
طباطبایی مراد از «ظنّ الجاهِلیَّة» گمان عده ای بود که تصور می‌کردند چون به
اسلام گرویده‌اند حتماً باید در
جنگ پیروز شوند و بر خدا واجب است بر اساس وعده اش، بدون هیچ قید و شرطی، دین خود و پیروانش را یاری کند. این گمان، نا به حق و جاهلی بود زیرا عرب جاهلی معتقد به ارباب انواع بودند و بر همین اساس معتقد بودند که پیامبر نیز نوعی رب است که مسئله غلبه و
غنیمت به او واگذار شده است و بنابراین، وی هرگز مغلوب یا مقتول نخواهد شد.
(۱) قرآن.
(۲) طباطبائی، تفسیر المیزان.
(۳) طبرسی،تفسیر مجمع البیان.
(۴) طبری، تفسیر جامع البیان.
(۵) احمد بن محمد نحاس، معانی القرآن الکریم، چاپ محمدعلی صابونی، مکه ۱۴۰۸ـ۱۴۱۰.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جاهلیت»، شماره۴۴۴۳.
