طریق اثبات انعکاس موجهات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
طريق اثبات
انعكاس موجهات، به‌معنای شیوه‌های
اثبات صحت
قضیه عکس در
قضایای موجهه است.
برای اثبات صحت قضیه
عکس در
قضایای موجهه به سه طریق یا دلیل تمسک جسته‌اند:
۱. طریق
افتراض؛
۲. طریق
عکس؛
۳. طریق
خلف.
از میان این سه، طریق خلف عمومیت دارد و در همه صور جاری می‌شود، اما دو طریق دیگر فقط در بعضی صور قابل جریان است. این سه طریق، به
انعکاس موجهات اختصاص ندارد، بلکه در
انعکاس قضایای غیر موجهه و اثبات صحت انتاج
اشکال اربعه قیاس نیز استفاده می‌شود. در اینجا فقط به ذکر مثال برای یکی از این طرق، یعنی طریق خلف بسنده می‌کنیم:
عکس قضیه وقتیه،
مطلقه عامه است؛ مثلاً
عکس قضیه «هر قمری در وقت حائل‌شدن زمین البته منخسف است (نه همیشه)» عبارت است از: بعضی از چیزهایی که منخسف می‌شوند در یک وقتی، قمر هستند.
برای اثبات صحت این
عکس از طریق خلف چنین می‌گوییم که اگر
عکس قضیه،
مطلقه عامه نباشد نقیض آن که دائمه است صادق خواهد بود؛ یعنی «هیچ‌گاه هیچ‌یک از چیزهایی که منخسف می‌شوند قمر نیستند». حال با تشکیل قیاسی به
شکل اول که این قضیه صغرای آن و قضیه اصل، کبرای آن را تشکیل می‌دهد به نتیجه محالی می‌رسیم: هیچ‌گاه هیچ‌یک از چیزهایی که منخسف می‌شوند قمر نیستند (
صغرا)، و هر قمری در وقت حائل‌شدن زمین البته منخسف است (نه همیشه) (
کبرا)؛ پس هیچ‌یک از چیزهایی که منخسف می‌شوند تا وقتی منخسف‌اند، منخسف نیستند (نتیجه).
از آنجا که کبرا یعنی قضیه اصل، صادق فرض شده است، آنچه سبب نتیجه محال شده است، قضیه صغرا یعنی نقیض قضیه
عکس است و وقتی نقیض قضیه
عکس کاذب بود، پس ناچار، خود قضیه
عکس صادق خواهد بود.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «طریق اثبات انعکاس موجهات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۱۲.
