• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ضروریه وقتیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ضروریه وقتیه، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای قضیه دارای جهت «ضرورت وقتی» است.


از میان قضایای موجهه، قضایایی را که دارای جهت «ضرورت» (وجوب) باشند قضایای ضروریه گویند. و از آنجا که «ضرورت» دارای چند قسم است، قضایای موجَّه به این جهت نیز به تبع آن دارای اقسامی می‌شود:
[۱] علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۶۷.    
[۲] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۶۸-۱۷۰.
[۳] خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۱۷۱-۱۷۵.

۱. قضیه "ضروریه ازلیه": قضیه دارای جهت "ضرورت ازلیه"؛
۲. قضیه "ضروریه ذاتیه": قضیه دارای جهت "ضرورت ذاتیه"؛
۳. قضیه "ضروریه به شرط محمول": قضیه‌ای که موضوع آن، مقیّد به محمول شده باشد (ضرورت به شرط محمول)؛
۴. قضیه "ضروریه وصفیه": در این قضیه ضرورت، برای موضوعِ مقیّد به وصف عنوانی ثابت شده باشد (ضرورت وصفیه)؛
۵. قضیه "ضروریه وقتیه": در این قضیه ضرورت، مقیّد به وقت (معیّن یا نامعیّن) باشد (ضرورت وقتیه).
[۴] ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۶۳.
[۵] عبدالنبی، الاحمد نکری، دستور العلماء جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون، ج۲، ص۱۹۱.    


ضروریه وقتیه، خود بر دو قسم است:
الف. مقیّد به ضرورت در وقت معیّن، مانند: "هر کسی بالضروره مطابق اعمالش جزا خواهد یافت در روز قیامت". این قضیه را در اصطلاح، "وقتیه مطلقه" گویند.
ب. مقیّد به ضرورت در وقت غیر معیّن، مانند: "هر کسی بالضروره طعم مرگ را خواهد چشید در وقتی از اوقات". این قضیه را در اصطلاح، "منتشره مطلقه" گویند.
بعضی منطق دانان، مثل محقق طوسی در "اساس الاقتباس"، ضروریه وقتیه را اسم برای خصوصِ قسم اول (وقتیه مطلقه) دانسته و قسم دوم را "منتشره مطلقه" نامیده است.
[۶] خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۱۳۴.    
[۷] تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۵۹-۶۰.
[۸] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۳، ص۱۲۰-۱۲۱.
[۹] گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۱۵-۱۱۸.
[۱۰] مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۳۱۴-۳۱۵.    


در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
• عبدالنبی، الاحمد نکری، دستور العلماء جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون.    
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

۱. ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۶۷.    
۲. ↑ مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۶۸-۱۷۰.
۳. ↑ خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۱۷۱-۱۷۵.
۴. ↑ ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۶۳.
۵. ↑ عبدالنبی، الاحمد نکری، دستور العلماء جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون، ج۲، ص۱۹۱.    
۶. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۱۳۴.    
۷. ↑ تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۵۹-۶۰.
۸. ↑ ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۳، ص۱۲۰-۱۲۱.
۹. ↑ گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۱۵-۱۱۸.
۱۰. ↑ مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۳۱۴-۳۱۵.    


پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ضروریه وقتیه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۱۲.    




جعبه ابزار