ضروب شکل سوم مطلقات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ضروب شکل سوم مطلقات، به‌معنای صور مختلف
شکل سوم قیاسِ متشکل از قضایای غیر موجّهه است.
شکل سوم آن است که
حد وسط در هر دو مقدمه آن،
موضوع باشد و منظور از شکل سوم مطلقات، قیاس‌هایی است که مقدمات آنها از
قضایای مطلقه بوده و
جهت در آنها ذکر نشده باشد. به حسب اختلاف
صغرا و
کبرا در
ایجاب و
سلب و
کلی و
جزئی بودن، ضروب مختلفی برای این شکل متصور است.
ضروب شکل سوم همانند سایر اشکال شانزده ضرب است. این شکل از نظر کمّی و کیفی دو شرط دارد:
موجبه بودن صغرا و کلیت کبرا در یکی از دو مقدمه. از میان شانزده ضرب این شکل، ضروب دارای شرایط فوق، منتج و معتبر، و سایر ضروب، عقیم و غیر منتج‌اند؛ بنابراین ضروب شکل سوم مطلقات به ضروب منتج و ضروب عقیم شکل سوم مطلقات تقسیم می‌شود. شرط ایجاب صغرا هشت ضرب را ساقط می‌کند و شرط کلیت یکی از دو مقدمه نیز دو ضرب را ساقط می‌کند، ازاین‌رو ضروب منتج شکل سوم مطلقات ۶ قسم است که عبارت‌اند از:
۱.
موجبه کلیه با
موجبه کلیه، نتیجه:
موجبه جزئیه؛ مانند: هر طلایی معدن است و هر طلایی گرانبها است؛ پس بعضی از معدن‌ها گرانبهاست.
۲.
موجبه کلیه با
سالبه کلیه، نتیجه: سالبه
جزئیه؛ مانند: هر طلایی معدنی است و هیچ طلایی نقره نیست؛ پس بعضی معدنی‌ها نقره نیست.
۳.
موجبه جزئیه با
موجبه کلیه، نتیجه:
موجبه جزئیه؛ مانند: بعضی پرنده‌ها سفید است و هر پرنده‌ای حیوان است؛ پس بعضی سفید‌ها حیوان است.
۴.
موجبه کلیه با
موجبه جزئیه، نتیجه:
موجبه جزئیه؛ مانند: هر پرنده‌ای حیوان است و بعضی پرنده‌ها سفید است؛ پس بعضی حیوان‌ها سفید است.
۵.
موجبه کلیه با
سالبه جزئیه، نتیجه: سالبه
جزئیه؛ مانند: هر حیوانی حساس است و بعضی حیوان‌ها انسان نیست؛ پس بعضی حساس‌ها انسان نیست.
۶.
موجبه جزئیه با سالبه کلیه، نتیجه: سالبه
جزئیه؛ مانند: بعضی طلا‌ها معدنی است و هیچ طلایی آهن نیست؛ پس بعضی معدنی‌ها آهن نیست.
یکی از خواص شکل سوم قیاس اقترانی، این است که نتیجه همه صُوَر و ضروب مُنتِج آن،
جزئی است،
زیرا شکل سوم دارای شش ضرب منتج است
که نتیجه در سه ضرب آن،
موجبه جزئیه و در سه ضرب دیگر،
سالبه جزئیه است.
بنابراین شکل سوم در همه ضرب‌ها
جزئی است و نتیجه کلی ندارد، زیرا در این شکل، موضوع نتیجه در صغرا، محمول می‌شود و ممکن است محمول صغرا از موضوع خود یعنی اوسط اخص باشد و در این صورت، اوسط با همه افراد اصغر متحد نخواهد بود؛ به عبارت دیگر از صغرای کلی در این شکل استفاده می‌شود که همه افراد موضوع با محمول متحد است، اما استفاده نمی‌شود که همه افراد محمول نیز با موضوع متحد است و نتیجه در صورتی کلی خواهد بود که از صغرای این حکم به دست آید که همه افراد محمول نیز با موضوع متحد و مساوی است.
موجبه‌بودن یا سالبه‌بودن نتیجه در این شکل، تابع
موجبه یا سالبه‌بودن کبراست، زیرا صغرا همیشه
موجبه است.
ضروب عقیم شکل سوم مطلقات عبارت است از: سالبه
جزئیه با سالبه
جزئیه، سالبه
جزئیه با سالبه کلیه، سالبه
جزئیه با
موجبه کلیه، سالبه
جزئیه با
موجبه جزئیه، سالبه کلیه با سالبه
جزئیه، سالبه کلیه با سالبه کلیه، سالبه کلیه با
موجبه جزئیه، سالبه کلیه با
موجبه کلیه،
موجبه جزئیه با سالبه
جزئیه و
موجبه جزئیه با
موجبه جزئیه.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. •
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
جبر، فرید، موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ضروب شکل سوم مطلقات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۲.
