ضدان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ضدان، یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به‌معنای دو امر وجودی غیر قابل جمع در موضوع واحد و غیر متوقف بر همدیگر در
تعقّل است.
ضدان، یکی از اقسام
متقابلان است و آن دو نوع استعمال دارد:
۱.
ضدان مشهوری: هر دو امر متصوری که با یک موضوع تناسب داشته باشند و اجتماع‌شان در آن موضوع ممکن نباشد (خواه یکی از آن دو امر وجودی باشد یا هر دو و خواه هر دو را یک
جنس قریب باشد یا نه). خود این دو امر،
ضدان و نسبت میان آنها
تضاد است.
۲.
ضدان حقیقی: هر دو موجودی که میان آنها کمال جدایی و نهایت بُعد و خلاف باشد و هر دو تحت یک جنس قریب، مندرج باشند و تعاقب آنها بر موضوع واحد مثل ارتفاع‌شان از آن موضوع، جایز باشد؛ این دو امر،
ضدان و نسبت بین آنها تضاد است.
به تعبیر دیگر،
ضدان حقیقی عبارت است از: دو امر وجودی که در پی یکدیگر بر موضوعی (یا در محلی) وارد شوند و اجتماع آنها در آن محل قابل
تصور نباشد و تعقل یکی از آنها بر تعقل دیگری متوقف نشود، اما ارتفاع‌شان ممکن باشد.
۱. از این
تعریف معلوم می‌شود که
ضدین همیشه از صفات (و اعراض) اند و دو
ذات مثل انسان و اسب را
ضدین نمی‌گویند، چون بر موضوع واحد وارد نمی‌شوند، بلکه این قبیل تقابل‌ها از نوع
تخالف است.
۲. با قید «تعقل یکی از آنها بر تعقل دیگری متوقف نیست»،
ضدان از
متضایفان جدا می‌شوند، زیرا متضایفان نیز دو امر وجودی‌اند که اجتماع‌شان در محل واحد محال است، اما تعقل یکی از آنها متوقف بر تعقل دیگری است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ضدان»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۲.
