صُنْع (مفردا‌ت‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

صُنْع (به ضم صاد و سکون نون) از واژگان نهج البلاغه به معنای عمل است.
این واژه دارای مشتقاتی است که در نهج البلاغه به‌ کار رفته است، مانند:
از اين ماده موارد زيادى در «نهج البلاغه» آمده است.

---

صُنْع به معنای عمل آمده است.
«الصنع: العمل.»
راغب جودت عمل گفته است. هر صنع فعل است هر فعل صنع نیست.
طبرسی معتقد است: صنع و عمل هر دو یکی است، به قولی صنع جودت را در بر گرفته است.
اِصْطِناع اختيار صنع است.
صَنْعَت مصدر و نيز به معنى مَصْنوع است.
«الصنعة: عمل الصانع.»
جمع مَصْنوع، صَناعات است.
صَنايِع جمع صَنيع به معنى احسان است.
تَصَنُّع به معنای تكلّف و دعاى دروغ است.

---

برخی از مواردی که در «نهج البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:

۲.۱ - تَصْنَعُ - خطبه ۱۹۳ (همّام)

آنگاه كه [[|همّام]] از شنيدن كلام امام (صلوات‌الله‌علیه) صيحه كشيد و قالب تهى كرد، فرمود:
«أَما وَ اللهِ لَقَدْ كُنْتُ أَخافُها عَلَيْهِ. ثُمَّ قالَ: هكَذا تَصْنَعُ الْمَواعِظُ البالِغَةُ بِأَهْلِها.»
«به خدا قسم از این پیشامد برایش می‌ترسیدم. آیا موعظه‌های رسا این چنین اثر می‌گذارد.»

۲.۲ - صَنْعَتِهِ - خطبه ۱۶۸ (قدرت خداوند)

امام (صلوات‌الله‌علیه) فرموده:
«وَ أَقامَ مِنْ شَواهِدِ الْبَيِّناتِ عَلَى لَطيفِ صَنْعَتِهِ وَ عَظيمِ قُدْرَتِهِ.»
«بر لطافت مصنوع خویش و بزرگی قدرتش دلایل اقامه فرموده است.»

۲.۳ - الصَّنائِعُ - خطبه ۹۹ (نعمت الهی)

آن حضرت فرموده:
«قَدْ تَكامَلَتْ مِنَ اللهِ فيكُمُ الصَّنائِعُ.»
(گويا مى‌بينيم در پرتو خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نعمت‌هاى خدا بر شما تمام شده است.)
منظور احسان‌های خداست.

۲.۴ - صَنائِعُ - نامه ۲۸ (معاویه)

امام (صلوات‌الله‌علیه) در يک كلام عجيبى به معاویه مى‌نويسد:
«فَدَعْ عَنْکَ مَنْ مالَتْ بِه الرَّميَّةُ فإِنّا صَنائِعُ رَبِّنا وَ النّاسُ بَعْدُ صَنائِعُ لَنا لَمْ يَمْنَعْنا قَديمُ عِزِّنا... عَلَى قَوْمِکَ أَنْ خَلَطْناكُمْ بأَنفُسِنا.»
یعنی «(خودت را با ما مقایسه نکن و دیگران را نیز با ما مقایسه نکن) از خود دور کن کسی را که شکار او را منحرف کرده است؛ ما احسان‌ها و ساخته‌ها و تربیت‌شدگان خداییم، بعداً مردمان ساخته و احسان تربیت شده ما هستند، این‌که با شما مخالطه کرده‌ایم، این کار از عزّت قدیم ما مانع نشده است.»
«قدیم» مفعول، «یمنع» و «ان خلطناکم» فاعل آن است.
محمد عبده در تفسیر آن می‌گوید: آل نبی احسان خدا و مردم اسیران فضل و کرم آن‌ها هستند؛ ابن میثم می‌گوید: این تنبیه است بر افضل بودن آن‌ها از آن جهت که‌ خداوند آن‌ها را به نعمت رسالت و شرافت اختصاص داده و این فضیلت و شرف به واسطه آن‌ها به مردم رسیده است.
ابن ابی‌الحدید گوید: این کلام بزرگی است بالاتر از دیگر کلام‌ها و معنایش بالاتر است بر دیگر معانی ... می‌فرماید: کسی را بر ما نعمتی و منّتی نیست بلکه خدا به ما نعمت داده و در این کار میان او و ما واسطه‌ای نیست ولی مردم همه تربیت شده ما هستند، ما میان خدا و آن‌ها واسطه هستیم. این مقام بس بزرگی است ظاهرش همان‌ است که شنیدی باطنش آن‌که: آن‌ها بندگان خدا و مردم بندگان آن‌ها هستند: ««إِنَّكُمْ تَدَّعونَ أَنَّ النّاسَ لَكُمْ عَبيدٌ.»»
خلاصه آن‌که خدا مربّی ما و ما مربّی مردم هستیم، منظور از بندگان بردگان است.

۲.۵ - مُتَصَنِّعٌ - خطبه ۲۱۰ (منافقان)

آن حضرت به مالک اشتر فرموده:
«مُتَصَنِّعٌ بِالاِْسْلامِ.»
یعنی «منافقی که اسلام را به خود بسته و مسلمان نیست.»

---

این ماده موارد زیادی در «نهج البلاغه» آمده است.

---