صورت‌ جسمیه‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

صورت جسمیه، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای جوهریت قابل ابعاد، و عامل فعلیت هیولی است.

---

یکی از اقسام پنج‌گانه جوهر، صورت است، یعنی جوهر حالّ در شیء که سبب خروج شیء از قوّه به فعلیت می‌شود و بر دو قسم است: صورت جسمیه و صورت نوعیه.

---

صورت جسمیه عبارت است از: جسمیت اجسام و آنچه جوهریت جسم به آن است، و به عبارت دیگر؛ جوهریت قابل ابعاد (یا امتداد جسمانی و شکل) که محل، یعنی هیولی، بدون او تقرّر و وجودی ندارد و مشترک در تمام اجسام است.

---

صورت نوعیه، منشا صدور افعال مختلف و مختص به هر نوع است، زیرا هر یک از انواع مختلف، دارای آثار مخصوصی است که نمی‌توانند ناشی از صورت جسمیه باشند، چون صورت جسمیه که مقوّم جسمیت و حالّ در هیولی است در تمام اجسام یکسان است و نمی‌تواند منشا آثار مختلف باشد؛ پس آنچه منشا اختلاف انواع و آثار و خواص آنهاست امری دیگر است که مقوّم نوعیت است نه جسمیت و آن، صورت نوعیه است. صورت جسمیه را صورت عام هم می‌گویند، چنان که صورت نوعیه را صورت خاص گویند.

---

ملاصدرا می‌گوید: صورت نوعیه نزد معلّم اوّل و اتباع او جوهر و نزد رواقیان عرض و نزد ما عین وجود است. صور نوعیه را صور نوعیه مادیه و طبیعیه هم گویند در مقابل صور نوعیه مجرّده که همان مُثُل نوریه باشند و صورت جسمیه عبارت از مقدار و هیئت اتصالی اجسام و جوهر ممتدّ ذو ابعاد است.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.    
• سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی.    

---