صلاح بن مبارک بخاری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُخاری، صلاح بن مبارک (د ۷۹۳ق/۱۳۹۱م)، از صوفیان
طریقه نقشبندیه بود.
از زندگی او آگاهی بسیار اندکی در دست است، حتی تاریخ تولد او نیز دانسته نیست. وی خود گوید که در پی یک رؤیای عرفانی به خدمت
خواجه علاءالدین عطار (د ۸۰۲ق/۱۴۰۰م)، از پیشوایان بنام طریقه نقشبندی، رسید
و در ۷۸۵ق/۱۳۸۳م به وساطت وی در «قصر عارفان» یا «قصر هندوان»، از روستاهای
بخارا، به درک محضر
خواجه بهاءالدین نقشبند(۷۱۸-۷۹۱ق/۱۳۱۸-۱۳۸۹م) نایل شد.
ظاهراً بخاری سفری نیز از
سمرقند به بخارا داشته است.
از بخاری اثری ارزشمند با عنوان
انیس الطالبین و عدة السالکین برجای مانده است. این کتاب از کهن‌ترین و مهم‌ترین آثار در اصول طریقه نقشبندیه، و شرح زندگی و مقامات بهاءالدین نقشبند است. به گفته صاری اوغلی آثار مهم دیگر درباره این طریقه چون
رشحات عین‌الحیات واعظ کاشفی، قدسیه
خواجه محمد پارسای بخارایی، و بحث‌های مربوط به طریقت نقشبندیه در
نفحات الانس جامی برگرفته از
انیس الطالبین است.
وجود چند کتاب دیگر با همین عنوان،
موجب شده است که در انتساب این کتاب به بخاری اختلاف نظر وجود داشته باشد.
اما تصریحی که بخاری خود در مقدمه کوتاه کتاب به انگیزه و چگونگی تالیف آن دارد، هر گونه تردیدی را در تعلق این اثر به بخاری از میان می‌برد.
بخاری پس از درگذشت خواجه بهاءالدین و با کسب
اجازه از جانشین وی، خواجه عطار، به نگارش
انیس الطالبین پرداخت.
با توجه به تاریخ درگذشت بهاءالدین نقشبند و بخاری، می‌توان گفت که
انیس الطالبین در فاصله سال‌های ۷۹۱ تا ۷۹۳ق تالیف شده است.
انیس الطالبین پس از یک مقدمه کوتاه، دارای ۴ «قسم» است: قسم اول در تعریف
ولایت و ولی. مؤلف در این قسم با ذکر
آیات و احادیثی به برشمردن نشانه‌های ولی می‌پردازد و سپس شرحی درباره
کرامت نقل می‌کند. قسم دوم در شرح ابتدای احوال خواجه بهاءالدین و ذکر سلسله خواجگان. قسم سوم در بیان صفات، احوال،
اخلاق و گفته‌های خواجه بهاءالدین و شرح طریقه و نسبت سلوک او و چگونگی صحبت و رفتار او با طالبان طریقت و ذکر حقایقی که او در احوال مختلف بیان کرده است. قسم چهارم در ذکر دیگر کرامات و آثار و اعمال خواجه بهاءالدین که در دوران ولایت او روی داده است. این قسم، مفصل‌ترین بخش
انیس
الطالبین است. بخاری در نگارش اثر خود بجز مشاهداتش، از نقل قول‌های مریدان و نزدیکان و درویشان ملازم خواجه بهاءالدین نیز بهره برده است.
انیس الطالبین جز در مقدمه که از صنایع بدیعی خالی نیست،
کلاً نثری ساده و روان دارد و بخاری گاه بر حسب مورد و مقام به آیات و
احادیث نبوی اشاره کرده، و اشعار عربی و فارسی نیز آورده است.
از
انیس الطالبین چندین نسخه برجای مانده است.
این کتاب به کوشش خلیل ابراهیم صاری اوغلی در
تهران طبع و نشر شده است. ترجمه ترکی آن نیز به قلم عزی سلیمان افندی (د ۱۱۶۸ق) سال‌ها پیش به چاپ رسیده بوده است.
(۱) بخاری، صلاح،
انیس الطالبین، به کوشش خلیل ابراهیم صاری اوغلی، تهران، ۱۳۷۱ش.
(۲) بروسه‌لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، ۱۳۴۲ق.
(۳) صاری اوغلی، خلیل ابراهیم، مقدمه بر
انیس الطالبین.
(۴) صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، ۱۳۵۶ش.
(۵) طاهری عراقی، احمد، مقدمه بر قدسیه پارسای بخارایی، تهران، ۱۳۵۴ش.
(۶) منزوی، خطی مشترک.
(۷) منزوی، فهرستواره کتابهای فارسی، تهران، ۱۳۷۶ش.
(۸) A، A History of Sufism in India، New Delhi، ۱۹۸۶.
(۹) Storey، C A، Persian Literature، London، ۱۹۷۲.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «صلاح بن مبارک بخاری»، شماره۴۵۵۴.
