صفّه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صفه نام مکانی است که برای
مهاجران فقیر در قسمتی از
مسجد درنظر گرفته شده بود.
زمانی که
مسلمانان مکه و نواحی اطراف به دستور
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) به
مدینه هجرت کردند، آشکار بود که
شهر امکان پذیرایی از تمامی آنان را ندارد.
انصار با ایثار و گذشت، گروه بسیاری از آنان را به خانه های خود بردند و برخی، دارایی خود را با آنان تقسیم کردند، اما برخی از مهاجران، همچنان بدون سرپناه باقی ماندند. چندی طول کشید تا مسکن و مأوایی بیابند و کاری را پیشه خود سازند و درآمدی به دست آورند.
طلحه انصاری می گوید: هر مهاجری که وارد مدینه می شد، اگر رفیقی داشت، بر او وارد می شد و اگر کسی را نداشت، در صفّه منزل می گزید. من خود در صفّه اقامت کردم و
پیامبر(صلی الله علیه وآله) روزانه برای ما قدری خرما می فرستاد.
به هر روی، این دسته از مهاجران فقیر در قسمتی از مسجد که برای آنان درنظر گرفته شده بود، اسکان داده شدند. این محل، سقفی داشت تا آنان از تابش خورشید در امان باشند و بتوانند در سایه آن بیاسایند. برخی از آنان شام را میهمان انصار بودند، اما برای خواب به محل صفّه می آمدند. در بیشتر موارد، می بایست به اندک خوراکی که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) برای آنان می فرستاد و بیش از آن در اختیار آن حضرت نبود،
قناعت می کردند. یک بار، یکی از آنان گفت که از بس خرما به ما داده شد، شکممان آتش گرفت !
تعداد صُفه نشینان درگذر زمان متغیر بود و کم و زیاد می شد و آنچه به طور پراکنده در کتاب های سیره آمده و اسامی آنان را به دست داده، شمارشان را تا هفتاد نفر نشان می دهد.
ابوهریره که خود پس از سال هفتم به مدینه آمده، می گوید: من هفتاد تن ایشان را دیدم که هیچ کدام عبایی نداشتند و بعضی شلوار یا جامه ای حوله مانند که بر گردن ها گره زده می شد، به پا کرده بودند و گاهی به نصف ساق ها نیز نمی رسید و شخص با دست خویش جامه را نگه می داشت تا عورتش هویدا نشود و گاهی جامه بلند بود و تا استخوان های روی پا می رسید.
برخی شمار آنان را تا هفتصد نفر یاد کرده اند.
برخی از چهره های معروف از صفّه نشینان عبارتند از:
ابوذر غفاری،
سلمان فارسی،
عبدالله بن مسعود،
مقداد بن اسود،
حذیفة بن یمان،
صُهَیب رومی و
بلال.
این افراد جز شرکت در
جماعت،
عبادت و نیز حضور در
غزوات و
سرایا، کاری نداشتند و چون روحیه عابدانه و زاهدانه ای داشتند، در طول تاریخ
اسلام سرمشقی برای انسان های عارف بودند. بسیاری از این افراد که تازه به مدینه آمده بودند، در همان صفّه، به آموزش های دینی می پرداختند، و گفته شده که
عبادة بن صامت، به صُفّه نشینان قرآن می آموخت.
برخی از مفسّران آیه ۲۷۳ سوره بقره را در باره صفّه نشینان دانسته اند:
" لِلفُقَرَاءِ الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللهِ لاَ یسْتَطِیعُونَ ضَرْباً فِی الاَْرْضِ یحْسَبُهُمْ الْجَاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنْ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِیمَاهُمْ لاَیسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافاً... "
برای بینوایانی که در راه خدا گرفتار شده ،نمی توانند سفر کنند، ناآگاهان، ایشان را دارا و ثروتمند می پندارند، از بس که آنان عفیف و پاک نظرند. شما از صورتشان آنان رامی شناسید. بااصراروسماجت از مردم چیزی نمی خواهند.
در روایتی از
امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که به نقل از پدرانش(علیهم السلام)
روایت کرده، فرمود:
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) به
اصحاب صفه سر می زد; چرا که آنان
میهمانان رسول خدا(صلی الله علیه وآله)بودند و خانواده و مال و دارایی خود را ترک کرده، به مدینه هجرت کرده بودند و رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) آنان را درصفّه اسکان داده بود. آنان چهارصدتن بودند که رسول خدا هر صبح و شام بر آنان سلام می کرد و حالشان را می پرسید. روزی به آنان سر می زد، که دید یکی از آنان کفش خود را پینه می زند و دوّمی را دید که جامه اش را وصله می کند وسوّمی را دید موهای سرش را می شوید. پیامبرخدا(صلی الله علیه وآله) هر روز برای هر یک از ایشان یک مدّ خرما تقسیم می کرد. مردی از ایشان برخاست و گفت: ای رسول خدا ، این خرماهایی که شما به ما می خورانید شکم های ما را می سوزاند ! رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: به
خدا سوگند اگر می توانستم، دنیا را در اختیار شما می گذاشتم; اما شما پس از من می مانید و هر صبح و شام غذاهای رنگارنگ و ظرف های فراوان پرطعام خواهید داشت. برخی از شما صبح سفره ای چهارگوش و پهن بگشاید و شب سفره ای دیگر. شما خانه های بزرگ می سازید و همانند
کعبه آن را بلند و آراسته بالا می برید. یکی از اصحاب صفه برخاست و گفت: ای رسول خدا ، من به آن زمان راغب تر و علاقمندترم. آن زمان کی فراخواهد رسید؟ حضرت فرمود: شما در این زمان، بهتر از آن زمان هستید. اگر (اکنون) شکم خود را از
حلال پر کرده باشید، بیم آن هست که (فردا) از
حرام هم پر کنید.
زمینی که به اهل صفه اختصاص داده شده بود، مساحتی ۹۶ متری و مسقّف بود که در منتهاالیه شرقی مسجد و به عبارتی در انتهای مسجد، کناره دیواره شمالی آن قرار داشت. بنابراین، جایی که امروزه به عنوان صفه نشان می دهند و در اصل
دَکَّة الأغاوات ـ دکه
آغایان یا
خواجگان حرم ـ نام دارد، نباید محل اصلی صفّه باشد، بلکه صفه در
غرب آن داخل مسجد زمان پیامبر(صلی الله علیه وآله) قرار داشته است. مکان موجود که به خطا صفّه نامیده می شود، در عصر پیامبر(صلی الله علیه وآله) و تا زمان توسعه مسجد توسط
ولیدبن عبدالملک به سال ۸۸ ـ ۹۱ خارج از مسجد بوده و محل
حجرات برخی از زنان رسول خدا(صلی الله علیه وآله) بوده است.
رسول جعفریان،آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۳۲-۲۳۴، کتابخانه تخصصی حج.
