• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صبر (مفردا‌ت‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





صَبْر (به فتح صاد و سکون باء) به معنای حبس و نگاه داشتن در تنگی و صِبْر (به کسر صاد و سکون باء) و صُبْر (به ضم صاد و سکون باء) ناحیه و طرف شی‌ء یکی از مفردات نهج البلاغه که حضرت علی (علیه‌السلام) درباره صبر و تکبر و... از این واژه استفاده نموده است.



صَبْر به معنای حبس و نگاه داشتن «صبر الدابّة: حبسها بلا علف»
«صُبْر» و «صِبر» به معنای ناحیه و طرف شی‌ء آمده و جمع آن اصبار است.
راغب «صَبْر» را نگاه داشتن در تنگی گفته است و آن در اصطلاح خویشتن‌داری و حبس نفس است به هر چیزی که شرع و عقل تقاضا می‌کند، و یا از چیزی که شرع و عقل از آن نهی می‌کند.
ماه رمضان را از آن جهت «شهر الصبر» گویند که انسان نفس خویش را از چیزهائی حبس و منع می‌کند.


• امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره دوری از تکبر فرموده است: ««وَالدَّهْرُ يَوْمَانِ: يَوْمٌ لَكَ، وَيَوْمٌ عَلَيْكَ، فَإذَا كَانَ لَكَ فَلاَ تَبْطَرْ، وَإِذَا كَانَ عَلَيْكَ فَاصْبِرْ»؛ دنیا دو روز است: روزى به سود توست و روزى به زيان تو. در آن روز كه به سود توست مست و مغرور مباش و آن روز كه به زيان توست صابر و شكيبا باش.» (لا تبطر: متکبر و ظالم نباش)
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در مورد انواع صبر فرموده است: ««الصَّبْرُ صَبْرَانِ: صَبْرٌ عَلَى مَا تَكْرَهُ، وَصَبْرٌ عَمَّا تُحِبُّ»؛ «صبر» بر دو گونه است: صبر در انجام كار خوبى كه دوست ندارى، و صبر بر ترک كار بدى كه دوست دارى.»
• امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره طلحه و زبیر و اتباع آنها فرموده است: ««فَقَدِمُوا عَلَى عَامِلِي بِهَا وَخُزَّانِ بَيْتِ مَالِ الْمُسْلِمِينَ وَغَيْرِهِمْ مِنْ أَهْلِهَا، فَقَتَلُوا طَائِفَةً صَبْراً، وَطَائِفَةً غَدْراً»؛ (آنها پس از ورود به بصره) به فرماندار من در آن‌جا و خزانه داران بیت المال مسلمانان و به مردم «بصره» حمله بردند، گروهى از آنان را با شكنجه و گروهى را با حيله كشتند.»
«قتل صبر» آن است که دست‌های کسی بسته شود و یا کسی او را بگیرد تا دیگری بکشد و یا او را برای کشتن زندانی کنند در هر صورت به آن قتل صبر گفته می‌شود.
• امام (صلوات‌الله‌علیه) از قرآن مجید نقل کرده است: ««وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاَةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا»؛ خانواده خويش را به نماز فرمان ده و در برابر آن شكيبا باش.»(اصطبار: صبر کردن)
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در نامه ۳۱ درباره صبر و استقامت در مشكلات به امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) می‌نویسد: ««وَعَوِّدْ نَفْسَكَ الصَّبْرَ عَلَى الْمَكْرُوهِ؛» خويشتن را بر استقامت در برابر مشكلات عادت ده.»(تصبّر: صبر کردن)
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در رابطه با شخص محتضر فرموده است: ««وَخَرِسُوا عَنْ جَوَابِ السَّائِلِينَ عَنْهُ، وَتَنَازَعُوا دُونَهُ شَجِيَّ خَبَر يَكْتُمُونَهُ، فَقَائِلٌ [يَقُولُ] هُو لِمَا بِهِ، وَمُمَنّ لَهُمْ إِيَابَ عَافِيَتِهِ، وَمُصَبِّرٌ لَهُمْ عَلَى فَقْدِهِ»؛ و از پاسخ سائلان در مورد بيمارى او عاجز ماندند و درباره همان خبر حزن‌آورى كه از او كتمان مى‌نمودند، در پيش او به گفتگو پرداختند؛ يكى مى‌گفت: تا هنگام مرگ به همين وضع باقى است (و با همين بيمارى از دنيا مى‌رود)، ديگرى آرزوى بازگشت بهبوديش را در دل نزديكانش مى‌افكند، سوّمى آنان را به شكيبايى در فقدانش دعوت مى‌كرد.» (تصبیر: امر کردن به صبر.)
• امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره گرفتاری اهل فتنه فرموده است: ««ثُمَّ يُفَرِّجُهَا اللهُ عَنْكُمْ كَتَفْرِيجِ الاَْدِيمِ: بِمَنْ يَسُومُهُمْ خَسْفاً، وَيَسُوقُهُمْ عُنْفاً، وَيَسْقِيهِمْ بِكَأْس مُصَبَّرَة»؛ سپس پروردگار جهان اين فتنه و بليّه را همچون جدا شدن پوست از گوشت از شما دفع و جدا خواهد كرد. (اين كار به وسيله) كسانى انجام مى‌شود كه خوارى را به آنها مى‌چشانند، به سختى آنها را مى‌رانند و جام تلخ بلا و ناراحتى و مصيبت در كامشان فرو مى‌ريزند.» «صبر» به كسر و ضمّ اول ناحيه و طرف شى‌ء گويند، جمع آن اصبار است. و «مصبّره» به صیغه مفعول، ظرفی را گویند که تا سرش پر شده است. «صبر» (مثل كتف) عصاره تلخ گياه است.


این واژه در موارد زیادی در «نهج البلاغه» آمده است. مانند:
««وَلْيَصْبِرْ نَفْسَهُ عَلَى الْحُقُوقِ وَالنَّوَائِبِ»؛ بايد به خاطر رسيدن پاداش الهی در برابر پرداخت حقوق متعلّق به ثروتش و مشكلاتى كه در اين راه به او مى‌رسد شكيبا باشد.»
««مَنْ صَبَرَ صَبْرَ الاَْحْرَارِ، وَإِلاَّ سَلاَ سُلُوَّ الاَْغْمَارِ»؛ يا شکيبايى آزادگان داشته باش، وگرنه همچون جاهلان بى خبر خود را به فراموشى زن.»
««وَاسْتَشْعِرُوا الصَّبْرَ»؛ صبر و استقامت را شعار خويش سازيد.»


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۶۲۷.    
۲. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ط-الحسینی، ج۲، ص۵۷۹.    
۳. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ط-الحسینی، ج۲، ص۵۷۹.    
۴. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۷، ص۱۱۵.    
۵. فیروز آبادی، مجد‌الدین، قاموس المحیط، ج۲، ص۶۶.    
۶. فیروز آبادی، مجد‌الدین، قاموس المحیط، ج۲، ص۶۶.    
۷. جوهری، ابو‌نصر، الصحاح‌، ج۲، ص۷۰۶.    
۸. قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۶۲۷.    
۹. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۷، ص۱۱۶.    
۱۰. فیروز آبادی، مجد‌الدین، قاموس المحیط، ج۲، ص۶۶.    
۱۱. جوهری، ابو‌نصر، الصحاح‌، ج۲، ص۷۰۷.    
۱۲. راغب اصفهانی، المفردات، ج۱، ص۴۷۴.    
۱۳. راغب اصفهانی، المفردات، ج۱، ص۴۷۴.    
۱۴. ابن منظور، لسان العرب، ج۴، ص۴۳۹.    
۱۵. زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۷، ص۷۵.    
۱۶. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۷۶، حکمت ۳۸۶.    
۱۷. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۵۴۶، حکمت ۳۹۶.    
۱۸. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۲۴۹، حکمت ۳۹۶.    
۱۹. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۹، ص۳۶۴.    
۲۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین، ج۱۵، ص۲۲۹.    
۲۱. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۷۸۳، حکمت ۵۰.    
۲۲. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۱۶۴، حکمت ۵۵.    
۲۳. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۷۸، حکمت ۵۵.    
۲۴. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۸، ص۱۸۹.    
۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۴۵، حکمت ۵۵.    
۲۶. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۳۸۲، خطبه ۱۷۲.    
۲۷. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۱۰۴، خطبه ۱۶۷.    
۲۸. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۴۷، خطبه ۱۷۲.    
۲۹. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۳۰۹.    
۳۰. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۷۸، خطبه ۱۷۲.    
۳۱. فیروز آبادی، مجد‌الدین، قاموس المحیط، ج۲، ص۶۶.    
۳۲. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۷، ص۱۱۵.    
۳۳. جوهری، ابو‌نصر، الصحاح‌، ج۲، ص۷۰۶.    
۳۴. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۲.    
۳۵. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۵۰۵، خطبه ۱۹۹.    
۳۶. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۲۰۵، خطبه ۱۹۴.    
۳۷. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۳۱۷، خطبه ۱۹۹.    
۳۸. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۰، ص۲۰۲.    
۳۹. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۹۳، خطبه ۱۹۹.    
۴۰. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۶۳۲، نامه ۳۱.    
۴۱. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۳۹۳، نامه ۳۱.    
۴۲. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۴۵، نامه ۳۱.    
۴۳. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۶، ص۶۴.    
۴۴. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۱۳، نامه ۳۱.    
۴۵. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۵۴۴، خطبه ۲۲۰.    
۴۶. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۳۴۱، خطبه ۲۲۱.    
۴۷. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۲۳۶، خطبه ۲۱۶.    
۴۸. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۱، ص۱۵۲.    
۴۹. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۵۳۳، خطبه ۲۲۱.    
۵۰. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۲۱۲، خطبه ۹۲.    
۵۱. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۳۸، خطبه ۹۳.    
۵۲. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۱۸۴، خطبه ۹۱.    
۵۳. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۷، ص۴۵.    
۵۴. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۹۹، خطبه ۹۳.    
۵۵. قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۶۲۷.    
۵۶. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۷، ص۱۱۶.    
۵۷. فیروز آبادی، مجد‌الدین، قاموس المحیط، ج۲، ص۶۶.    
۵۸. جوهری، ابو‌نصر، الصحاح‌، ج۲، ص۷۰۷.    
۵۹. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ط-الحسینی، ج۳، ص۳۶۰.    
۶۰. فیروز آبادی، مجد‌الدین، قاموس المحیط، ج۲، ص۶۷.    
۶۱. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۰۱، خطبه ۱۴۲.    
۶۲. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۳۰۶، خطبه ۱۴۲.    
۶۳. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۹۸، خطبه ۱۴۲.    
۶۴. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۳۲، خطبه ۱۳۸.    
۶۵. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۷۴.    
۶۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۳۹، حکمت ۴۱۳.    
۶۷. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۷۹، حکمت ۴۰۳.    
۶۸. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۲۵۱، حکمت ۴۱۳.    
۶۹. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۵۴۸، حکمت ۴۱۶.    
۷۰. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۲۰، ص۵۰.    
۷۱. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۵، خطبه ۲۶.    
۷۲. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۷۶، خطبه ۲۶.    
۷۳. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۶۸، خطبه ۲۶.    
۷۴. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۶۳، خطبه ۲۶.    
۷۵. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۲، ص۶۰.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «صبر»، ج۲، ص۶۲۷.    






جعبه ابزار