صبح (مفردا‌ت‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صُبْح (به ضم صاد و سکون باء) به معنای فجر،
مِصْباح (به کسر میم و سکون صاد) به معنای
چراغ و
صَباح و
اِصْباح به معنای اوّل روز است، که
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره غمگین شدن بر
دنیا و در مقام
موعظه و... از این واژه استفاده نموده است.
صُبْح به معنای
فجر یا اوّل روز و «صَباح» به معنای اوّل روز آمده است. (
اقرب الموارد)
«اِصْباح» به معنای صبح و «مِصْباح» به معنای چراغ آمده است.
«اَصْبَح» از
افعال مقاربه است به معنی صار «گردید» است.
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در
حکمت ۲۲۸ درباره غمگین شدن بر دنیا فرموده است: «
«مَنْ أَصْبَحَ عَلَى الدُّنْيَا حَزِيناً فَقَدْ أَصْبَحَ لِقَضَاءِ اللهِ سَاخِطاً»؛
كسى كه به خاطر دنيا محزون باشد، از
قضای الهی ناخشنود است.»
این‌جا «اصبح» به معنی «صار» است.
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در
خطبه ۱۰۵ در مقام موعظه و پند گرفتن از وجود خویش فرموده است: «
«أَيُّهَا النَّاسُ، اسْتَصْبِحُوا مِنْ شُعْلَةِ مِصْبَاح وَاعِظ مُتَّعِظ»؛
شما اى مردم! چراغ دل را از شعله گفتار گويندگان با عمل، روشن سازيد.»
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در رابطه با ملاحم فرموده است: «
«ثُمَّ لَيُشْحَذَنَّ فِيهَا قَوْمٌ شَحْذَ الْقَيْنِ النَّصْلَ تُجْلَى بِالتَّنْزِيلِ أَبْصَارُهُمْ وَيُرْمَى بِالتَّفْسِيرِ فِي مَسَامِعِهمْ وَيُغْبَقُونَ كَأْسَ الْحِكْمَةِ بَعْدَ الصَّبُوحِ»؛
سپس گروهى براى درهم كوبيدن فتنه‌ها آبديده و مهيا مى‌گردند همچون مهيّا شدن شمشير به دست تيرگر! چشم اينان با
قرآن روشنى مى‌گيرد و معانى آياتش به گوش آنان افكنده مى‌شود و شامگاهان و صبحگاهان از جام
حکمت و معارف الهى سيراب مى‌گردند.»
(صبوح: آنچه در وقت صبح آشامیده می‌شود.)
این واژه موارد زیادی در «نهج البلاغه» آمده است. مانند:
«
«فَقُلْتُ: اغْرُبْ عَنِّي، فَعِنْدَ الصَّبَاحِ يَحْمَدُ الْقَوْمُ السُّرَى»؛ گفتم: از من دور شو! «صبحگاهان رهروان شب
ستایش مى‌شوند.»
«
«فَكَانَوا كَذلِكَ مَصَابِيحَ تِلْكَ الظُّلُمَاتِ»؛بدين‌گونه اين بندگان پاک، چراغ آن تاريكی‌ها و راهنماى آن پرتگاه‌ها بودند.»
«
«وَحَرِيٌّ إِذَا أَصْبَحَتْ لَهُ مُنْتَصِرَةً أَنْ تُمْسِيَ لَهُ مُتَنَكِّرَةً»؛ هرگاه صبح گاهان به يارى كسى برخيزد شامگاهان خود را به ناشناسى مى‌زند.»
«
«يَعْمَلُ الاَْعْمَالَ الصَّالِحَةَ وَهُوَ عَلَى وَجَل يُمْسِي وَهَمُّهُ الشُّكْرُ، وَيُصْبِحُ وَهَمُّهُ الذِّكْرُ»؛ اعمال نيک را انجام مى‌دهد امّا باز هم ترسان است، روز را شام مى‌سازد و همّش سپاسگزارى است، شب را به روز مى‌آورد و تمام فكرش
یاد خدا است»
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «صبح»، ج۲، ص۶۲۶.
