شک مستقر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شک باقی پس از
تأمل و
اندیشیدن را شک مستقر گویند.
در شکهای
عارض برای
نماز گزار، به شکی که پس از تأمل و
اندیشه در اطراف آن،
زائل نشود و
استمرار یابد، شک مستقر گویند.
برای شک در رکعات نماز به مجرد پیدا شدنش حکمی نیست اگر بعداً برطرف شود، ولی اگر شک باقی بماند (و برطرف نشود)، چنین شکی نماز دو رکعتی و سه رکعتی و دو رکعت اول نمازهای واجب چهار رکعتی را باطل می‌کند و در بعضی از صورت‌های نمازهای چهار رکعتی نماز را باطل نمی‌کند، بلکه برای آن علاج و چاره است، مشروط بر آن‌که دو رکعت اول نماز را احراز نموده (و علم به انجام آن داشته) باشد و این احراز به سر برداشتن از سجده آخر (رکعت دوم) حاصل می‌شود و اما اگر ذکر واجب را در سجده تمام کرده باشد، احتیاط (مستحب) آن است که (مانند کسی که سر از سجده برداشته) بنا بگذارد و به شک خود عمل نماید، سپس اعاده کند، اگرچه بنابر اقوی (فقط) اعاده نماز لازم است و این شک نماز را باطل می‌کند.»
و «شک در رکعات نماز در غیر صوری که ذکر شده است، موجب باطل شدن نماز است؛ اگرچه طرف کمتر شک، چهار و بعد از تمام کردن هر دو سجده باشد، یا آن‌که شک بین چهار و کمتر و بیشتر از آن، بعد از تمام کردن دو سجده باشد، مانند شک بین سه و چهار و شش.»
شکهای ذیل صحیح است و به دستور شک باید عمل شود.
شک بین دو و سه بعد از تمام کردن دو سجده، که بنا را بر سه می‌گذارد و رکعت چهارم را به جا می‌آورد و نمازش را تمام می‌کند، سپس با یک رکعت نماز ایستاده یا دو رکعت نماز نشسته احتیاط می‌کند (نماز احتیاط می‌خواند) و احتیاط بهتر آن است که بین هر دو صورت نماز احتیاط جمع کند درحالی‌که صورت یک رکعتی ایستاده نماز احتیاط بر صورت دو رکعتی نشسته مقدم شود و سپس نماز را از نو بخواند.
شک بین سه و چهار در هر جای نماز باشد، که بنا را بر چهار رکعت می‌گذارد و حکم آن مانند صورت سابق (اول) است، حتی در نماز احتیاط، جز در جلو‌انداختن یک رکعت (نماز احتیاط) ایستاده (که در این صورت تقدیم نماز احتیاط ایستاده بر نماز احتیاط نشسته اولویت ندارد).
شک بین دو و چهار بعد از تمام کردن دو سجده، که باید بنا را بر چهار بگذارد و نمازش را تمام کند، سپس با خواندن دو رکعت نماز ایستاده احتیاط کند.
شک بین دو و سه و چهار بعد از تمام کردن دو سجده، که باید بنا را بر چهار بگذارد و نمازش را تمام کند، سپس با دو رکعت نماز ایستاده و دو رکعت نشسته
احتیاط نماید و احتیاط (واجب)، بلکه اقوی آن است که دو رکعت ایستاده را جلو بیندازد.
شک بین چهار و پنج، و برای این شک دو صورت است: یکی از آن‌ها بعد از سر برداشتن از سجده آخر است که بنا را بر چهار می‌گذارد و
تشهد و
سلام می‌گوید، سپس دو
سجده سهو به جا می‌آورد. صورت دوم (شک) در حال قیام است، و این صورت، در شک بین سه و چهار در حال ایستادن - که نمی‌داند سه رکعت خوانده یا چهار رکعت که باید بنا را بر چهار رکعت بگذارد - داخل می‌شود و بر او واجب است که قیام را به هم زند (و بنشیند) و تشهد و سلام بگوید و دو رکعت نماز (احتیاط) نشسته یا یک رکعت (نماز احتیاط) ایستاده بخواند. و مطلب در همه مواردی که باید قیام را رها کند، همین است؛ زیرا رها کردن قیام صورت شک را تغییر نمی‌دهد، بلکه نشستن و رها کردن قیام - بعد از آن‌که بر این شک صدق می‌کند که شک بین رکعات در حال قیام است - مقدمه سلام دادن نماز می‌باشد (نه آن‌که باعث تغییر صورت شک از شک بین چهار و پنج به شک بین سه و چهار باشد).
شک بین سه و پنج در حال ایستادن، و این شک داخل در شک بین دو و چهار می‌باشد، پس باید بنشیند و نمازش را تمام کند و طبق شک (بین دو و چهار بعد از دو سجده) عمل نماید.
شک بین سه و چهار و پنج در حال ایستادن، و این شک به شک بین دو و سه و چهار بر می‌گردد، بنابراین باید بنشیند و نمازش را تمام کند و طبق وظیفه‌ای که در چنین شکّی دارد، عمل نماید.
شک بین پنج و شش در حال ایستادن، و این شک به شک بین چهار و پنج بر می‌گردد، پس باید بنشیند و نمازش را تمام کند و دو بار، دو سجده سهو به جا آورد؛ یک مرتبه واجب است برای خود این شک و یک مرتبه دیگر هم احتیاطاً برای زیاد شدن
قیام، اگرچه واجب نبودن سجده سهو دوم برای زیاد شدن قیام، خالی از قوّت نیست. و در چهار صورت آخر احتیاط (مستحب) آن است که علاوه بر آنچه که باید عمل نماید، نماز را از نو بخواند.
در شک‌هایی که تمام کردن دو سجده در آن‌ها معتبر است، اگر در تمام کردن دو سجده و تمام نکردن آن‌ها شک نماید، چنانچه در محل آن - یعنی در حال نشستن قبل از ایستادن یا تشهد - باشد نمازش
باطل است و اگر بعد از گذشتن از محل آن باشد، مورد اشکال است و نباید احتیاط ترک شود، به اینکه بنا را بر آن (انجام دو سجده) بگذارد و به مقتضای شک (در رکعات) عمل نماید، سپس نماز را
اعاده کند.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۷۱۱. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
