شَرْج (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شَرْج (به فتح شین و سکون راء) یکی از
مفردات نهج البلاغه به معنای جمع کردن، گذاشتن بر روی یکدیگر، داخل کردن بر یکدیگر و بر وزن شرف به معنی دستگیره است.
حضرت علی (علیه‌السلام) در وصف
طاووس و
خلقت آسمان از این واژه استفاده نموده است.
شَرْج (به فتح شین و سکون راء) (مثل عقل)
به معنای جمع کردن؛ گذاشتن بر روی یکدیگر؛ داخل کردن بر یکدیگر است و بر وزن شرف به معنی دستگیره است مثل دستگیره آفتابه و غیره.
برخی از مواردی که در «
نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
امام (صلوات‌الله‌علیه) در وصف طاووس فرموده:
«وَ مِنْ أَعْجَبِهَا خَلْقاً الطَّاوُسُ الَّذِی أَقَامَهُ فِی أَحْکَمِ تَعْدِیلٍ وَ نَضَّدَ أَلْوَانَهُ فِی أَحْسَنِ تَنْضِیدٍ بِجَنَاحٍ أَشْرَجَ قَصَبَهُ وَ ذَنَبٍ أَطَالَ مَسْحَبَهُ»؛
«و از اعجب آنها طاووس است که
خدا او را در محکم‌ترین
اعتدال بر‌پا داشته و رنگ‌های او را در احسن نظم تنظیم کرده با بال‌هایی که پرهای آن‌را داخل هم کرده و با دمی که بالا رفتنش را زیاد کرده است».
«اشرج قصبه» یعنی نی‌ها و پرهای بال او را داخل هم کرده و کوتاه و بلند داخل هم شده‌اند.
امام (صلوات‌الله‌علیه) در خلقت آسمان فرموده:
«نَادَاهَا بَعْدَ إِذْ هِیَ دُخَانٌ فَالْتَحَمَتْ عُرَی أَشْراجِها وَ فَتَقَ بَعْدَ الاِرْتِتَاقِ صَوَامِتَ أَبْوَابِهَا»؛
گویی هر جزء آسمان دستگیره جزء دیگر است و هر جزء آن جزء دیگری را گرفته و نگاه می‌دارد.» اشراج جمع شرج به معنی دستگیره‌هاست «عری» نیز جمع عروه به معنی دستگیره است.
در
قرآن مجید آمده
(ثُمَّ اسْتَوی اِلَی السَّماءِ وَ هِیَ دُخانٌ) «خداوند آسمان را که
دخان بود خواند» در نتیجه دستگیره‌های دستگیره‌هایش بهم آمد، و بعد از به هم آمدن، درهای بسته آن‌را باز کرد.
این لفظ فقط دو مورد در «نهج البلاغه» آمده است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «شرج»، ج۲، ص۵۸۸.
