• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شهرت فتوایی قدما

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


شهرت فتوایی قدما به شهرت فتوایی میان اصحاب ائمه علیهم‌السّلام و فقهای متقدم اطلاق می‌شود.


شهرت فتوایی قدما، نوعی از شهرت فتوایی است که در میان اصحاب ائمه علیهم‌السّلام و فقیهان متقدم شیعه محقق شده است.

«قدما» به آن دسته از فقیهان امامیه گفته می‌شود که یا هم عصر ائمه علیهم‌السّلام بوده‌اند یا در زمان غیبت صغری و یا در فاصله کمی بعد از آن زندگی می‌کرده‌اند و بزرگانی هم چون: « ابن جنید اسکافی ، ابن ابی عقیل ، علی بن بابویه قمی ، شیخ صدوق ، شیخ مفید ، سید مرتضی ، شیخ طوسی ، ابوالصلاح حلبی ، سلار ، قاضی ابن براج و ابن زهره » را شامل می‌شود.

علت تقسیم شهرت فتوایی به شهرت فتوایی قدما و متاخرین ، خصوصیتی است که در روش فتوایی قدما وجود دارد و باعث شده بسیاری از فقهای شیعه این شهرت را حجت بدانند، و آن، تعبد خاص قدما به فتوا دادن طبق مضمون روایات ائمه علیهم‌السّلام است؛ به این ترتیب که عین الفاظ احادیث معصومان علیهم‌السّلام را به عنوان فتوا نقل نموده و سند آنها را حذف می‌کردند و این روش، باعث حصول اطمینان به وجود نص معتبر ، برای فقهایی است که شهرت فتوایی قدما را حجت دانسته‌اند.

بعضی از بزرگان مراحلی را که فقه شیعه از عصر ائمه علیهم‌السّلام تاکنون طی نموده به پنج مرحله تقسیم کرده‌اند:
[۱] انوار الاصول، مکارم شیرازی، ناصر، ج۲، ص۴۲۳.    

۱. در اوایل عصر ائمه علیهم‌السّلام تدوین و تالیفی در کار نبوده و روایات ایشان به طور مستقیم و یا تنها از راه نقل زبانی به شیعیان می‌رسید؛
۲. در مرحله بعد، شیعیان نسبت به جمع آوری و نگه داری روایات در کتاب‌ها و رساله‌های متعدد اهتمام ورزیدند و حدود چهارصد کتاب و رساله در این باره تدوین نمودند که به « اصول اربعمائة » شهرت دارد؛
۳. در مرحله سوم، کار تنظیم، مرتب کردن و تبویب این کتاب‌ها انجام گرفت و اسناد روایات نیز در آنها آورده شد و این کتاب‌ها ضمن آن که نیازهای روزمرّه را برطرف می‌نمود مصادر و منابع فتوا نیز شمرده می‌شد؛
۴. در مرحله چهارم، فقها به طور گسترده اقدام به صدور فتوا نمودند، و فتواهای آنها طبق مضمون احادیث با آوردن الفاظ روایات و حذف سندها صورت می‌گرفت و در محدوده کمی به اجتهاد می‌پرداختند؛ یعنی در حد تخصیص عمومات، تقیید مطلقات، جمع بین اخبار متعارض و ترجیح میان آنها، اجتهادهایی صورت می‌گرفت، ولی اعتنایی به ادله عقلی ، اصول عملی ، سیره عقلا و... نمی‌شد؛
۵. در مرحله پنجم، دامنه اجتهاد گسترش یافت و تفریع فروع و تطبیق اصول و قواعد کلی بر فروع و موضوعات جدید و استفاده از اصول و قواعد کلی و اصول عملی را شامل گردید.

بنابراین، شهرت فتوایی قدما، شهرتی است که تا قبل از مرحله پنجم حادث گردیده باشد که حکایت کننده از وجود دلیل معتبر نزد قدما است و سبب حصول وثوق و اطمینان به قول و فتوای آنها می‌گردد؛ هر چند برخی از فقهای متاخر شهرت فتوایی را مطلقا (شهرت فتوایی قدما و متاخرین ) حجت نمی‌دانند.
[۲] اجود التقریرات، نائینی، محمد حسین، ج۲، ص (۱۶۱-۱۵۹).    
[۳] انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، خمینی، روح الله، ج۱، ص۲۶۱.    
[۴] فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ولایی، عیسی، ص۲۰۴.    
[۵] محمدی، ابوالحسن، مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه، ص۲۷۸.
[۶] الموجز فی اصول الفقه، سبحانی تبریزی، جعفر، ج۲، ص۲۷۳.    
[۷] المحصول فی علم الاصول، سبحانی تبریزی، جعفر، ج۳، ص۲۱۲ و ۲۱۳.    
[۸] تحریرات فی الاصول، خمینی، مصطفی، ج۶، ص۳۸۲.    
[۹] تحریرات فی الاصول، خمینی، مصطفی، ج۶، ص۳۸۹.    
[۱۰] تحریرات فی الاصول، خمینی، مصطفی، ج۳، ص۲۲۱.
[۱۱] فوائد الاصول، نائینی، محمد حسین، ج۲، ص۱۵۵.    


۱. ↑ انوار الاصول، مکارم شیرازی، ناصر، ج۲، ص۴۲۳.    
۲. ↑ اجود التقریرات، نائینی، محمد حسین، ج۲، ص (۱۶۱-۱۵۹).    
۳. ↑ انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، خمینی، روح الله، ج۱، ص۲۶۱.    
۴. ↑ فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ولایی، عیسی، ص۲۰۴.    
۵. ↑ محمدی، ابوالحسن، مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه، ص۲۷۸.
۶. ↑ الموجز فی اصول الفقه، سبحانی تبریزی، جعفر، ج۲، ص۲۷۳.    
۷. ↑ المحصول فی علم الاصول، سبحانی تبریزی، جعفر، ج۳، ص۲۱۲ و ۲۱۳.    
۸. ↑ تحریرات فی الاصول، خمینی، مصطفی، ج۶، ص۳۸۲.    
۹. ↑ تحریرات فی الاصول، خمینی، مصطفی، ج۶، ص۳۸۹.    
۱۰. ↑ تحریرات فی الاصول، خمینی، مصطفی، ج۳، ص۲۲۱.
۱۱. ↑ فوائد الاصول، نائینی، محمد حسین، ج۲، ص۱۵۵.    


فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۵۳۱، برگرفته از مقاله «شهرت فتوایی قدما».    


رده‌های این صفحه : اصول فقه | اقسام شهرت | شهرت | شهرت فتوایی | مباحث حجت
جعبه ابزار