ادله متعارض
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ادله متعارض به دلایلِ دارای تنافی ذاتی یا عرضی به حسب
مدلول می‌شود.
ادله متعارض، به دو یا چند دلیل گفته می‌شود که میان مدلول آنها تنافی است، مانند دلیلی که می‌گوید:«
نماز جمعه واجب است» و دلیل دیگر که می‌گوید:«نماز جمعه
واجب نیست»؛ در این جا دو دلیل در حکم نماز جمعه با هم تنافی دارند.
تنافی میان دو یا چند دلیل، گاهی ذاتی است و گاهی عرضی.
تنافی ذاتی یا به خاطر
اجتماع نقیضین است، همانند مثال سابق، و یا به خاطر
اجتماع ضدین می‌باشد، مثل این که دلیلی می‌گوید:«نماز جمعه در عصر غیبت واجب است» و دلیل دیگر می‌گوید:«نماز جمعه در
عصر غیبت حرام است».
تنافی عرضی به معنای تعارض میان دو یا چند دلیل، به واسطه دخالت عوامل خارجی است، مثل این که دلیلی می‌گوید:«در ظهر جمعه نماز جمعه واجب است». و دلیل دیگر می‌گوید:«درظهر جمعه
نماز ظهر واجب است» و از نظر عقل انجام دادن هر دو نماز اشکالی ندارد، ولی در خارج،
اجماع قائم شده است که در یک زمان بیش از یک نماز واجب نیست.
برای تحقق تعارض میان دو یا چند دلیل وجود شرایط ذیل ضروری است:
۱. یکی از دو دلیل به تنهایی و یا هر دو دلیل با هم، قطعی نباشند؛
۲. در حجیت هر یک از دو «
اماره ظنی متعارض»، ظن فعلی معتبر نباشد، بلکه یا در حجیت هر دو دلیل و یا دست کم در حجیت یکی از دو دلیل، ظن شأنی ملاک باشد؛
۳. هر کدام از دو دلیل فی نفسه دارای شرایط
حجیت باشند؛
۴. یکی از دو دلیل، حاکم بر دلیل دیگر نباشد؛
۵. یکی از دو دلیل، وارد بر دلیل دیگر نباشد؛
۶. دو دلیل متزاحم نباشند؛
۷. مدلول دو دلیل با یکدیگر متنافی باشد، به گونه‌ای که
اجتماع مدلول هر دو، محال باشد.
در این که تنافی میان دو دلیل، در ناحیه مدلول آن است یا در ناحیه دلالت، بین
شیخ انصاری و
آخوند خراسانی اختلاف است.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۳۶، برگرفته از مقاله «ادله متعارض».
