شمس العلوم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم» اثر
نشوان بن سعید حمیری ،
شاعر و لغوی
قرن ششم و از اعاظم علمای
شیعه زیدیه در یمن است که در موضوع لغت به
زبان عربی در ۱۲ مجلد تالیف شده است.
نویسنده انگیزه خود از نوشتن کتاب را حفظ کلام عرب از تحریفی که بر اثر گذشت
زمان حاصل می‌شود و همچنین ارشاد متعلمان و محصلین ذکر کرده است.
مولف، بعد از دو مقدمه وارد متن می‌شود. مولف واژگان را بر حسب
حروف الفباء به ترتیب فاء الفعل مرتب کرده و به تعداد حروف الفبا، عنوان، و ذیل هر عنوانی، ابوابی را طبق عین الفعل ذکر کرده است و هر باب را بر دو بخش اسماء و افعال و هر کدام را به مجرد و زائده (مزید) و هر واژه را ذیل باب خاص خود می‌آورد و نیز پس از ذکر واژه، بر آن شرح علمی و
احکام شرعی و همچنین با مشرب زیدی خود به شرح عقائد می‌پردازد.
جلد اول از مقدمه‌ای که حاوی تمهیدیه و زندگی مولف می‌باشد شروع شده است و در ادامه کلام محققین کتاب که حاوی روش تالیف، نسخ خطی کتاب، روش تحقیق محققین و در پایان ذکر رموز نسخ خطی است به چشم می‌خورد.
مولف در مقدمه خود بر کتاب به انگیزه تالیف و محتوای آن از حیث موضوع پرداخته است.
سپس مقدمه‌ای با عنوان مقدمه کتاب ذکر شده که به صرف افعال ثلاثی و رباعی و... و مجرد و مزید آن می‌پردازد. همچنین در ادامه بیش از ۲۸ مورد از قواعد
صرف و
نحو را از قبیل: حروف زائده، حروف ابدال، و در آخر مخارج حروف و مبنیات، کلام عرف را ذکر می‌کند و در آخر مصادر اوزان را ذکر می‌کند.
پس در ادامه مولف به ترتیب حروف الفباء به حرف الف و یا همزه می‌پردازد که ذیل هر حرف اسماء را مقدم بر افعال و ثلاثی را مقدم بر رباعی و رباعی را مقدم بر خماسی می‌آورد.
پس از آن تا مجلد یازدهم واژگان تعدادی از
حروف ارائه شده است.
جلد یازدهم حاوی ترجمه واژگان حرف واو و یاء است. سپس مصادر مورد نیاز در تالیف کتاب را برمی شمرد.
جلد دوازدهم با مقدمه‌ای در مورد فهارس کتاب شروع شده سپس به شمردن فهرست‌های کتاب پرداخته است.
فهارس
آیات ،
احادیث ، اعلام، فرق، اماکن، نباتات و درختان، فلک و زمانها، منابع فقهی، ضرب المثلها و اشعار در جلد آخر کتاب آمده است. پس از آن فهرست واژگان و در آخر فهارس اعلام، اماکن و... یمن جداگانه آمده است.
۱. مقدمه و متن کتاب.
۲. دایرة المعارف تشیع جلد ۱۰ ص۵۸
نرم افزار قاموس، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
