شرایط انتاج قیاس مرکب از متصلتین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شرایط انتاج قیاس مرکب از متصلتین، به‌معنای شرایط لازم برای نتیجه‌بخش بودن
قیاس اقترانی شرطی مرکب از دو
شرطیه متصله است.
قیاس مرکب از دو قضیه شرطیه متصله، از اقسام قیاس اقترانی شرطی است؛ مثال: کلّما کانت الشمس طالعة کان النهار موجوداً، و کلّما کان النهار موجوداً کان العالم مضیئاً، فکلّما کانت الشمس طالعة کان العالم مضیئاً.
قیاس اقترانی مرکب از دو متصله مثل سایر قیاس‌های مرکب از شرطیات بر سه قسم است:
قیاس مرکب از مقدمات مشترک در جزء تام از هر دو مقدمه؛ مثل: کلّما کان (ا) (ب) ف: (ج) (د)، و کلّما کان (ج) (د) ف: (ه) (ز).
قیاس مرکب از مقدمات مشترک در جزء غیر تام از هر دو مقدمه؛ این قسم، چهار حالت دارد:
۱. اشتراک بین
تالی صغرا و
تالی کبرا باشد؛ مثل: کلّما کان (ا) (ب) ف: (ج) (د)، و کلّما کان (ه) (ز) ف: (د) (ط).
۲. اشتراک بین مقدَّم صغرا و مقدَّم کبرا باشد؛ مثل: کلّما کان (ا) (ب) ف: (ج) (د)، و کلّما کان (ب) (ط) ف: (ه) (ز).
۳. اشتراک بین
تالی صغرا و مقدَّم کبرا باشد؛ مثل: کلّما کان (ا) (ب) ف: (ج) (د)، و کلّما کان (ج) (ط) ف: (ه) (ز).
۴. اشتراک بین
مقدم صغرا و
تالی کبرا باشد؛ مثل: کلّما کان (ا) (ب) ف: (ج) (د)، و کلّما کان (ه) (ز) ف: (ب) (ط).
قیاس مرکب از مقدمات مشترک در جزء تام از یک مقدمه و جزء غیر تام از مقدمه دیگر. این قسم در جایی واقع می‌شود که یکی از دو مقدمه، شرطیه متصله
بسیط باشد و مقدمه دیگر شرطیه‌ای مرکب از شرطی و غیر شرطی باشد؛ مثل: کلّما کان (ا) (ب) فکلّما کان (ج) (د) ف: (ه) (ز)، و کلّما کان (ه) (ز) ف: (ج) (ط). نتیجه قیاس عبارت است از: کلّما کان (ا) (ب) فکلّما کان (ج) (د) ف: (ج) (ط).
این قسم از لحاظ صورت‌بندی (دارا بودن اشکال اربعه) و از لحاظ شرایط اشکال (به لحاظ
کمّ و
کیف) و از لحاظ نتایج، درست، شبیه
قیاس اقترانی حملی است.
شرط عام انتاج در چهار حالت قسم دوم، موجبه بودن هر دو مقدمه و کلی بودن یکی از آن دو است و اما شروط اختصاصی هر حالت به شرح ذیل است:
۱. شرط اختصاصی حالت اول این است که متشارکین (
تالی صغرا و
تالی کبرا) بر یکی از هیئت‌های تالیفیِ منتج از میان تالیفات اشکال اربعه مشتمل باشند. نتیجه قیاس در حالت اول، قضیه متصله‌ای است که مقدَّم آن، همان مقدَّم صغراست و
تالی آن، قضیه متصله‌ای است که مقدَّم آن، همان مقدَّم کبراست و
تالی آن، عبارت است از: نتیجه هیئت تالیفیِ بین
تالی صغرا و
تالی کبرا.
۲. شرط اختصاصی حالت دوم این است که
نقیض‌های متشارکین (مقدَّم صغرا و مقدَّم کبرا) بر یکی از هیئت‌های تالیفیِ منتج از میان تالیفات اشکال اربعه مشتمل باشند تا از طریق عکس
نقیض کردنِ دو مقدمه،
شکل اول حاصل شود. نتیجه قیاس در حالت دوم، قضیه متصله‌ای است که مقدَّم آن،
نقیض تالی صغراست و
تالی آن، قضیه متصله‌ای است که مقدَّم آن،
نقیض تالی کبراست و
تالی آن، عبارت است از: نتیجه هیئت تالیفیِ بین
نقیض‌های مقدَّم صغرا و مقدَّم کبرا.
۳. شرط اختصاصی حالت سوم این است که عین آنچه در
تالی واقع شده با عین یا
نقیض آنچه در مقدَّم واقع شده مطابق یکی از هیئت‌های تالیفیِ منتج از میان تالیفات اشکال اربعه باشد تا کبرا که در مقدَّم با صغرا مشترک است، قابلیت عکس مستوی (اگر مشارکت بین عین
تالی صغرا و عین مقدَّم کبرا باشد) یا
عکس نقیض (اگر مشارکت بین عین
تالی صغرا و
نقیض مقدَّم کبرا باشد) را داشته باشد. نتیجه قیاس در حالت سوم یا قضیه کلیه‌ای است که
تالی آن، متصله جزئیه است و یا قضیه کلیه‌ای است که
تالی آن نیز کلیه است.
۴. شرط اختصاصی حالت چهارم این است که عین آنچه در مقدَّم، صغرا واقع شده است با عین یا
نقیض آنچه در
تالی کبرا واقع شده است مطابق یکی از هیئت‌های تالیفیِ منتج از میان تالیفات اشکال اربعه باشد تا صغرا که در مقدَّم با کبرا مشترک است قابلیت
عکس مستوی (اگر مشارکت بین عین
تالی صغرا و عین مقدَّم کبرا باشد) یا عکس
نقیض (اگر مشارکت بین عین
تالی صغرا و
نقیض مقدَّم کبرا باشد) را داشته باشد. نتیجه قیاس در حالت چهارم یا قضیه جزئیه‌ای است که
تالی آن، متصله کلیه است و یا قضیه کلیه‌ای است که
تالی آن نیز کلیه است.
شرط انتاج قسم سوم، آن است که شرطیه بسیطه و شرطیه‌ای که جزئی از مقدمه مرکبه است بر یکی از هیئت‌های تالیفیِ منتج از میان تالیفات اشکال اربعه مشتمل باشند.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
•
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. •
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «شرایط انتاج قیاس مرکب از متصلتین»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۱/۲۱.
