• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شَخْص (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





شَخْص (به فتح شین و سکون خاء) یکی از مفردات نهج البلاغه به معنای ذات انسان و غیر آن و نیز به معنی سیاهی انسان و غیر آن است که از دور دیده شود.
حضرت علی (علیه‌السلام) در هنگام مشورت دادن به عمر بن خطاب و در توصیف انسان بی‌بصیرت از این واژه استفاده نموده است.



شَخْص به معنای ذات انسان و غیر انسان و نیز به معنی سیاهی انسان و غیر انسان است که از دور دیده شود.
واژه «شخوص» به معنای بالا رفتن و رفتن از جایی به جای دیگر است.
واژه «اشخاص» فرستادن از جایی به جای دیگر است و همچنین شخوص چشم، آن است که چشم باز بماند و برهم نیاید (یعنی خیره شدن).


برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:

۲.۱ - شَخَصْتَ - خطبه ۱۴۶ (مشورت به عمر)

امام (صلوات‌الله‌علیه) آنگاه که عمر بن الخطاب با آن حضرت در رابطه با رفتن به جنگ ایران مشورت کرد، امام آن کار را صلاح ندانست و در ضمن کلامی فرمود:
«فَإِنَّکَ إِنْ شَخَصْتَ مِنْ هَذِهِ الْأَرْضِ انْتَقَضَتْ عَلَیْکَ الْعَرَبُ مِنْ أَطْرافِها وَ أَقْطارِها حَتَّی یَکونَ ما تَدَعُ وَراءَکَ مِنَ الْعَوْراتِ أَهَمَّ إِلَیْکَ مِمّا بَیْنَ یَدَیْکَ.»
«اگر تو از مدینه به طرف ایران خارج شوی عرب از اطراف این زمین از انتظام و اطاعت خارج می‌شود، آشوبی که در پشت سر خواهی گذاشت از آن‌چه پیش‌رو خواهی داشت اهمّ خواهد بود.» «شخصت» در اینجا به معنی خروج است.


۲.۲ - شَخْصاً - نامه ۴۵ (دنیا)

امام (صلوات‌الله‌علیه) خطاب به دنیا فرموده:
«وَ اللَّهِ لَوْ کُنْتِ شَخْصاً مَرْئِیّاً وَ قالَباً حِسِّیّاً لَأَقَمْتُ عَلَیْکِ حُدودَ اللَّهِ فی عِبادٍ غَرَرْتِهِمْ بِالْأَمانِیِّ وَ أُمَمٍ أَلْقَیْتِهِمْ فی الْمَهاوِی.»
«ای دنیا به خدا قسم اگر شخص و چیز دیدنی و در قالب حسّی بودی حدود خدا را بر تو جاری می‌کردم درباره بندگانی که فریفته و مردمانی که در هلاکت‌ انداخته‌ای.»

۲.۳ - شاخِصٌ - خطبه ۱۳۳ (بی‌بصیرتی)

همچنین واژه «شاخص» به معنای خیره شونده و بالارونده و نحو آن است. امام (صلوات‌الله‌علیه) در رابطه با آدم بی‌بصیرت فرموده:
«و إِنّما الدّنیا مُنتَهَی بَصَرِ الأَعمَی لا یُبصِرُ مِمّا وَراءَها شَیئاً... فَالبَصیرُ مِنها شاخِصٌ وَ الْأَعْمَی إِلَیْها شاخِصٌ وَ الْبَصیرُ مِنْها مُتَزَوِّدٌ وَ الْأَعْمَی لَها مُتَزَوِّدٌ.»
«دنیا آخر درک و دید آدم بی بصیرت است بعد از دنیا چیزی از آخرت را نمی‌بیند، انسان بینا از دنیا به آخرت چشم دوخته و آدم بی‌بصیرت فقط به دنیا چشم دوخته است. آدم بینا از دنیا توشه آخرت بر می‌دارد ولی بی‌بصیرت فقط برای دنیا توشه می‌برد.»


این واژه هیجده مورد در «نهج البلاغه» آمده است.


۱. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ج۱، ص۴۴۷.    
۲. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۴، ص۱۷۲.    
۳. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۳۱۳، خطبه ۱۴۶.    
۴. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ج۲، ص۴۰، خطبه ۱۴۲.    
۵. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۲۰۳، خطبه ۱۴۶.    
۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۰۹، خطبه ۱۴۶.    
۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۵۹.    
۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۶۳.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۵، ص۶۴۹.    
۱۰. هاشمی خویی، میرزا حبیب الله‌، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۵۳.    
۱۱. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۵۳.    
۱۲. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۹۵.    
۱۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۶۸۲، نامه ۴۵.    
۱۴. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۱۹، نامه ۴۵.    
۱۵. عبده، محمد، نهج البلاغة، ص۸۲، نامه ۴۵.    
۱۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص، خطبه.    
۱۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج، ص.    
۱۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۰۱.    
۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۰، ص۲۲۱.    
۲۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۰، ص۱۲۲.    
۲۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۶، ص۲۹۳.    
۲۲. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۹۷، خطبه ۱۳۳.    
۲۳. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ج۲، ص۲۳، خطبه ۱۲۹.    
۲۴. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۹۲، خطبه ۱۳۳.    
۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۸۹، خطبه ۱۳۳.    
۲۶. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۸۵.    
۲۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۸۶.    
۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۵، ص۴۶۳.    
۲۹. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۸، ص۳۱۲.    
۳۰. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۸، ص۲۷۶.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «شخص»، ج۲، ص۵۸۵.    






جعبه ابزار