شبهای مهتابی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
به شبهای روشن بر اثر
تابش نور ماه شبهای مهتابی می گویند؛ که به مناسبت
وقت نمازصبح در کلمات
معاصران به کار رفته است.
عنوان شبهای مهتابی یا «لیالی مقمره»به ضم میم اول و کسر میم دوم، بر شبهایی اطلاق می‌شود که در مقایسه با دیگر شبها روشن‌تراند؛ به گونه‌ای که تابش
نور ماه مانع
رؤیت فجر صادق در اول
وقت طلوع آن می‌گردد و
رؤیت سپیده صبح در این شبها با کمی تأخیر (حدود ده دقیقه بر حسب نوسان
نور ماه) امکان‌پذیر است. بنابراین، علاوه بر شبهای سیزده تا هفدهم که قرص ماه به نسبت کامل و نور آن زیاد است، بر شبهای پس از آن- تا نزدیک به اواخر ماه- نیز به جهت نزدیک شدن تدریجی ماه به
افق شرقی (محل برآمدن
سپیده صبح) شبهای مهتابی اطلاق و یا
حکم شبهای مهتابی به این شبها نیز سرایت داده شده است.
آیا
ملاک در
طلوع فجر صادق- که اول
وقت نماز صبح و گرفتن
روزه است-
طلوع حسی (قابل مشاهده)
فجر در
افق می‌باشد یا
طلوع تقدیری (واقعی) نیز کفایت می‌کند، هرچند به سبب غلبه
نور ماه،
طلوع فجر محسوس نباشد؟
بنابر دیدگاه نخست، وقت
نماز صبح و
امساک در
روزه در شبهای مهتابی با شبهای غیر مهتابی متفاوت خواهد بود؛ زیرا
طلوع حسی فجر در شبهای مهتابی با حدود ده دقیقه تأخیر صورت خواهد گرفت، بر خلاف دیگر شبها؛ لیکن بنابر دیدگاه دوم، تفاوتی میان شبهای مهتابی و غیر مهتابی نیست؛ زیرا
ملاک، طلوع واقعی فجر است و مشاهده یکی از راههای علم به تحقق آن می‌باشد و در نتیجه قابل مشاهده بودن موضوعیتی ندارد و از هر راهی که بدان
علم حاصل شود کفایت می‌کند.
بحث فوق در کلمات
قدما و
متأخران مطرح نشده است. برخی
معاصران و نیز بعضی دیگر از
فقهای قریب به این عصر آن را مطرح کرده و قائل به
قول نخست شده‌اند.
هرچند سایر
معاصران آن را نپذیرفته و قائل به
قول دوم شده‌اند.
نظر
امام خمینی در خصوص مساله نماز صبح و امساک روزه در شبهای مهتابی در کتاب استفتائات به شرح ذیل آمده است:
۱- شبهایی که مهتاب تا صبح هست، اگر کسی یقین کند که فجر صادق طالع شده، می‌تواند نماز صبح را بخواند یا باید صبر کند تا سفیده صبح بالحس آشکار شود؟ وظیفه او در امساک روزه ماه رمضان چگونه است؟ و در صورتی که وقت نماز از اول آشکار شدن سفیده باشد، در شبهای ابری یا در شهرستان‌هایی که روشنایی برق به حدی زیاد است که باید خیلی صبر کرد تا سفیده آشکار شود، اگر به‌اندازه ده دقیقه از اول فجر متیقن صبر کند؛ بعد از ده دقیقه، وقت نماز صبح هست یا خیر؟
بسمه تعالی،
احتیاط لازم در شبهای مهتاب آن است که صبر کند تا سفیده صبح در افق ظاهر شود و غلبه کند بر روشنایی مهتاب، بلکه خالی از وجه نیست و این حکم در روشنی برق و شبهای ابر نیست. و در روزه احتیاط کنند در شبهای مهتاب، اگر چه بعید نیست که لازم نباشد
امساک قبل از آنچه که ذکر شد.
۲- آیا در وقت اذان صبح، میان شبهای مهتابی و غیر مهتابی فرق واقعی است یا ظاهری؟ و آیا روشن شدن افق اگر طبق ساعت و مشاهده فجر در روز قبل معلوم باشد، با وجود مانع از جهت روشنی ماه یا وجود ابر غلیظ، واقعاً برای نماز کفایت می‌کند یا این‌که باید فجر، با فرض روشنی مهتاب و ابر، روشن و واضح شود؟
بسمه تعالی، باید
طلوع فجر محسوس شود و بین شبهای مهتابی و غیر آن‌ها فرق هست و ساعت و محاسبات علمی میزان نیست.
۳- رای مبارک که درباره موضوع فجر صادق در شبهای مهتابی بر این است که برای برگزاری نماز مقداری تامل شود، تا سپیده فجر بر مهتاب غلبه نماید، آیا باز فتوای شریفه بر این منوال است؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، چند دقیقه قابل تامل است و شبهای مهتابی چند شب در ماه قمری خواهد بود؟
بسمه تعالی، میزان، شبهایی است که روشنایی ماه بر طلوع فجر غالب است و باید برای نماز صبر کند تا روشنایی طلوع فجر احراز شود.
۴- ظاهراً اذان صبح رادیو بر اساس طلوع فجر طبق استخراج مؤسسه ژئوفیزیک است. آیا چنین وقتی شرعاً معتبر است یا باید فجر با چشم عادی دیده شود و افق روشن گردد؟
بسمه تعالی، میزان تبین حسی است نه علمی؛ بنابراین باید طلوع فجر قابل رؤیت به چشم عادی باشد.
۵- با توجه به نظر حضرت‌عالی در مورد تاخیر وقت نماز صبح در شبهای مهتابی و با توجه به این‌که این مساله در رساله حضرت‌عالی ذکر نشده است؛ آیا کسانی که طبق رساله عمل کرده و از نظریه آن حضرت اطلاع نداشته‌اند، نمازهای صبح را که در گذشته انجام داده‌اند باید قضا کنند؟
بسمه تعالی، قضا لازم نیست؛ مگر یقین کند که نماز را در غیر وقت خوانده است.
۶- در لیالی مقمره در مکه کسانی که نماز صبح را به جماعت با سایر مسلمین می‌خوانند، آیا باید بعد از روشن شدن هم دوباره بخوانند، یا همان نماز که به جماعت خوانده‌اند، کافی است؟
ج- در فرض مرقوم، جماعت صحیح است و اعاده ندارد.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۴، ص۶۰۳-۶۰۴. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
