• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سَرَع (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





سَرَع (به فتح سین و راء) یا سُرْعَت (به ضم سین و سکون راء و فتح عین) از واژگان قرآن کریم به معنای شتاب است.
مشتقات سرع که در آیات قرآن به کار رفته عبارتند از:
سَریع (به فتح سین) به معنای شتاب‌دهنده؛
سِراع (به کسر سین) جمع سریع است؛
أَسْرَع اسم تفضیل و به معنای باشتاب‌تر؛
مُسارِعَه (به ضم سن و کسر الف و فتح عین) به معنى مشاركت و تكثير است.



سَرَع: سُرْعَت به معنى شتاب است.


به مواردی از سَرَع که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - سَرِيعُ‌ (آیه ۱۷ سوره غافر)

(إِنَّ اللَّهَ‌ سَرِيعُ‌ الْحِسابِ‌)
(خداوند سريع الحساب است.)
«سَريع» به معنای شتابنده‌ است.


۲.۲ - أَسْرَعُ‌ (آیه ۶۲ سوره انعام)

(أَلا لَهُ الْحُكْمُ وَ هُوَ أَسْرَعُ‌ الْحاسِبِينَ‌)
«بدانيد حكم براى او است و او از همه حسابگران تندكارتر است.»
«أَسْرَع» اسم تفضیل است‌.


۲.۳ - سراع

سِراع جمع سريع است‌.

۲.۳.۱ - سِراعاً (آیه ۴۴ سوره ق)

(يَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ‌ سِراعاً ...)
يعنى «روزى زمین از بالاى آنها شكافته شود و شتابان بر خيزند....»
«سِراعاً» حال از ضمیر مجرور است.


۲.۳.۲ - سِراعاً (آیه ۴۳ سوره معارج)

مثل‌ (يَوْمَ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْداثِ‌ سِراعاً ...)
(همان روز كه از قبرها به سرعت خارج مى‌شوند....)


۲.۴ - مسارعه

مُسارِعَه به معنى مشاركت و تكثير هر دو آمده است در بيشتر آيات قرآن به معنى تكثير و مبالغه است.

۲.۴.۱ - نُسارِعُ‌ (آیه ۵۶ سوره مؤمنون)

(أَ يَحْسَبُونَ أَنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مالٍ وَ بَنِينَ • نُسارِعُ‌ لَهُمْ فِي الْخَيْراتِ ...)
«آيا گمان می‌كنند آنچه از مال و پسران به ايشان می‌دهيم در رساندن خيرات به آن‌ها بيشتر سرعت نشان می‌دهيم؟»


۲.۴.۲ - سارِعُوا (آیه ۱۳۳ سوره آل عمرن)

(وَ سارِعُوا إِلى‌ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ ...)
يعنى «به سوى آمرزش خدا بيشتر عجله كنيد.»
اين هم ظاهرا براى مبالغه است.


۲.۵ - سریع الحساب

سَرِيعُ‌ الْحِساب از اسماء حسنی است و هشت بار در قرآن مجيد آمده است‌.

۲.۵.۱ - سَرِيعُ‌ الْحِسابِ‌ (آیه ۲۰۲ سوره بقره)

(وَ اللَّهُ‌ سَرِيعُ‌ الْحِسابِ‌)
(و خداوند، سريع‌ الحساب است.)


۲.۵.۲ - سَرِيعُ‌ الْحِسابِ‌ (آیه ۵۱ سوره ابراهیم)

(إِنَّ اللَّهَ‌ سَرِيعُ‌ الْحِسابِ‌)
(به يقين، خداوند سريع‌ الحساب است.)


۲.۵.۳ - توضیح تفسیری

سَرِيعُ‌ الْحِساب هشت بار در قرآن مجيد آمده است‌. دو بار نيز آمده‌ «سَرِيعُ‌ الْعِقابِ» كه عنقريب خواهيم گفت. ظاهر آن است حساب و عقاب فاعل سريع و الف و لام عوض از مضاف اليه است يعنى «سريع حسابه، سريع عقابه».

احتمال نزديک به يقين آن است كه مراد از حساب در اين آيات ثواب و عقاب است
مثلا در آيه‌ (وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ • أُولئِكَ لَهُمْ نَصِيبٌ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّهُ‌ سَرِيعُ‌ الْحِسابِ‌) (و بعضى مى‌گويند: پروردگارا! به ما در دنیا نيكى عطا كن؛ و در آخرت نيز نيكى مرحمت فرما؛ و ما را از عذاب دوزخ نگاه دار. اين گروه به سبب آنچه انجام داده‌اند، نصيب وبهره‌اى از فضل خدا دارند؛ و خداوند، سريع‌الحساب است.) «سَرِيعُ الْحِسابِ‌» راجع به ثواب دنيا و آخرت است.

و در آيه‌ (وَ مَنْ يَكْفُرْ بِآياتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ‌ سَرِيعُ‌ الْحِسابِ‌) (و هر كس به آيات خدا کفر ورزد، (بداند كه) خداوند، سريع‌الحساب است) راجع به عقاب است.

على هذا مراد آن است كه ثواب و عقاب خدا چون وقتش رسد فورى است و معطّلى ندارد نظير
(وَ ما أَمْرُنا إِلَّا واحِدَةٌ كَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ) (و فرمان ما يک امر بيش نيست، همچون يک چشم بر هم زدن.)
و مثل‌ (فَأَخَذْناهُمْ بَغْتَةً وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ‌) (آنها را به سبب اعمالشان ناگهان گرفتيم (و مجازات كرديم)، در حالى كه درک نمى‌كردند.)
نه اينكه ديگران كند حساب می‌كنند و خداوند در حساب كردن تندتر است.

خلاصه آنكه سريع الحساب در جاهائی كه مراد از آن عذاب است مثل آيه‌ (إِنَّ رَبَّكَ‌ سَرِيعُ‌ الْعِقابِ ...) می‌باشد.
مرحوم طبرسی در چند جا «سَرِيعُ‌ الْحِسابِ» را سريع المجازاة گفته است.
ناگفته نماند ظهور «سَرِيعُ الْحِسابِ» در بسيارى از آيات در ثواب و عذاب دنيوى است ولى آیه ۵۱ سوره ابراهیم و ۱۷ سوره غافر در عذاب اخروى صريح است على هذا كلمه سريع الحساب به دنيا و آخرت هر دو شامل است.


۲.۶ - سریع العقاب

«سَرِيعُ‌ الْعِقاب» از اسماء حسنای الهی است. و دو بار در آیات قرآن آمده است.

۲.۶.۱ - سَرِيعُ‌ الْعِقابِ (آیه ۱۶۵ سوره انعام)

(إِنَّ رَبَّكَ‌ سَرِيعُ‌ الْعِقابِ وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ‌)
(به يقين پروردگار تو داراى مجازات سريع و در عين حال نسبت به حق‌پويان آمرزنده و مهربان است.)
اين آيه در سوره اعراف آیه ۱۶۷ تكرار شده و در آنجا «لَسَرِيعُ» است با زيادت لام.


۲.۶.۲ - لَسَرِيعُ‌ الْعِقابِ (آیه ۱۶۷ سوره اعراف)

(وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكَ لَيَبْعَثَنَّ عَلَيْهِمْ إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ مَنْ يَسُومُهُمْ سُوءَ الْعَذابِ إِنَّ رَبَّكَ‌ لَسَرِيعُ‌ الْعِقابِ وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ‌)
(و نيز به خاطر بياور هنگامى را كه پروردگارت اعلام كرد: تا روز قیامت، كسى را بر آنها مسلّط خواهد ساخت كه همواره آنها را در عذاب سختى قرار دهد؛ زيرا پروردگارت مجازاتش سريع، و در عين حال، نسبت به توبه‌كنندگان آمرزنده و مهربان است.)


۲.۵.۳ - توضیح تفسیری

در جواب اينكه سريع العقاب با غفور رحيم چه تناسبى دارد؟!
بايد گفت مراد آن است كه خداوند اولا و بالذات غفور و رحيم است ولى اگر بنا شود روى عللى بنده خود را عذاب كند عذابش فورى است و معطلى ندارد و از هر دو آيه به نظر می‌آيد كه مراد از سريع العقاب عذاب دنيوى است.
مثلا آيه دوم چنين است‌ (وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكَ لَيَبْعَثَنَّ عَلَيْهِمْ إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ مَنْ يَسُومُهُمْ سُوءَ الْعَذابِ إِنَّ رَبَّكَ‌ لَسَرِيعُ‌ الْعِقابِ وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ‌) (و نيز به خاطر بياور هنگامى را كه پروردگارت اعلام كرد: تا روز قیامت، كسى را بر آنها مسلّط خواهد ساخت كه همواره آنها را در عذاب سختى قرار دهد؛ زيرا پروردگارت مجازاتش سريع، و در عين حال، نسبت به توبه‌كنندگان آمرزنده و مهربان است.) چنان كه آيه اول نيز ظاهرش چنين است.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۳، ص۲۵۵.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۴۰۷.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۴، ص۳۴۴.    
۴. غافر/سوره۴۰، آیه۱۷.    
۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۶۹.    
۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۱، ص۴۸۵.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۳۱۹.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۲۴۵.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۸۰۵.    
۱۰. انعام/سوره۶، آیه۶۲.    
۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۷، ص۱۸۹.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۱۳۳.    
۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۸، ص۱۲۵.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۴۸۴.    
۱۵. ق/سوره۵۰، آیه۴۴.    
۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۵۴۱.    
۱۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۳۶۱.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۲۸۵.    
۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۲۶.    
۲۰. معارج/سوره۷۰، آیه۴۳.    
۲۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۷۰.    
۲۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۴.    
۲۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۴.    
۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۳۲۵.    
۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۳۹.    
۲۶. مؤمنون/سوره۲۳، آیات۵۵ - ۵۶.    
۲۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۵۳.    
۲۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۸.    
۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۵۷.    
۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۷۵.    
۳۱. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۳۳.    
۳۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۲۷.    
۳۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۱۹.    
۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۲۵۱.    
۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۸۳۶.    
۳۶. بقره/سوره۲، آیه۲۰۲.    
۳۷. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹.    
۳۸. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹۹.    
۳۹. مائده/سوره۵، آیه۴.    
۴۰. رعد/سوره۱۳، آیه۴۱.    
۴۱. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۵۱.    
۴۲. نور/سوره۲۴، آیه۳۹.    
۴۳. غافر/سوره۴۰، آیه۱۷.    
۴۴. بقره/سوره۲، آیه۲۰۲.    
۴۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۱.    
۴۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲، ص۱۲۰.    
۴۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۸۱-۸۲.    
۴۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۶۰-۲۶۲.    
۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۱-۵۲.    
۵۰. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۵۱.    
۵۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۶۱.    
۵۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۱۳۰.    
۵۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۸۹-۹۰.    
۵۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۱۵۸.    
۵۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۹۶.    
۵۶. بقره/سوره۲، آیه۲۰۲.    
۵۷. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹.    
۵۸. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹۹.    
۵۹. مائده/سوره۵، آیه۴.    
۶۰. رعد/سوره۱۳، آیه۴۱.    
۶۱. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۵۱.    
۶۲. نور/سوره۲۴، آیه۳۹.    
۶۳. غافر/سوره۴۰، آیه۱۷.    
۶۴. انعام/سوره۶، آیه۱۶۵.    
۶۵. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۷.    
۶۶. بقره/سوره۲، آیات۲۰۱ - ۲۰۲.    
۶۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۱.    
۶۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲، ص۱۱۹-۱۲۰.    
۶۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۸۰-۸۲.    
۷۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۶۰-۲۶۱.    
۷۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۱.    
۷۲. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹.    
۷۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۲.    
۷۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۳، ص۱۸۹-۱۹۰.    
۷۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۳، ص۱۲۱.    
۷۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۲۷۰.    
۷۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۲۶۰.    
۷۸. قمر/سوره۵۴، آیه۵۰.    
۷۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۳۱.    
۸۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۱۴۴-۱۴۵.    
۸۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۸۷-۸۸.    
۸۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۵۰-۵۱.    
۸۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۲۴.    
۸۴. اعراف/سوره۷، آیه۹۵.    
۸۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۶۲.    
۸۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۸، ص۲۵۳-۲۵۴.    
۸۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۲۰۰-۲۰۱.    
۸۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۹، ص۱۸۷.    
۸۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۳۱۱.    
۹۰. انعام/سوره۶، آیه۱۶۵.    
۹۱. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۳۰.    
۹۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۵۰۰.    
۹۳. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۵۱.    
۹۴. غافر/سوره۴۰، آیه۱۷.    
۹۵. انعام/سوره۶، آیه۱۶۵.    
۹۶. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۷.    
۹۷. انعام/سوره۶، آیه۱۶۵.    
۹۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۵۰.    
۹۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۷، ص۵۴۶.    
۱۰۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۳۹۶.    
۱۰۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۹، ص۴۰.    
۱۰۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۶۰۶.    
۱۰۳. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۷.    
۱۰۴. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۷.    
۱۰۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۷۲.    
۱۰۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۸، ص۳۸۶.    
۱۰۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۲۹۶.    
۱۰۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۹۹.    
۱۰۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۷۶۰.    
۱۱۰. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۷.    
۱۱۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۷۲.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «سرع»، ج۳، ص۲۵۵.    






جعبه ابزار