سَجْر (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سَجْر (به فتح سین و سکون جیم) از
واژگان قرآن کریم به معنای افروختن آتش و پر كردن است.
سَجْر به معنای افروختن
آتش و پر كردن است.
راغب آن را تشديد آتش گفته است.
صحاح و
قاموس آن را سرخ كردن
تنور و پر از
آب كردن
نهر و غير آنها گفته‌اند.
عبارت قاموس چنين است «
سَجَرَ التَّنُّورَ: أَحْمَاهُ و النَّهَرَ: مَلَأَهُ»
زمخشری آن را پر كردن گفته است.
«
سَجَرَ التّنورَ» يعنى آن را با
آتشگیره و
هیزم پر كرد.
طبرسی (رحمه‌اللّه) ذيل
آیه ۷۲ غافر فرموده: اصل سجر انداختن هيزم در آتش است
و در ذيل
آیه ۶ طور آن را پر كردن گفته و گويد: «
سَجَرْتُ التّنورَ» يعنى آن را از آتش پر كردم.
خلاصه اين‌ها، افروختن و پر كردن است و اصل آن بنا به قول
مجمع انداختن در آتش است.
به مواردی از
سَجْر که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(ثُمَّ فِي النَّارِ يُسْجَرُونَ) (سپس در آتش دوزخ مى‌سوزند!)
معنى آيه يكى از اين سه تا است:
«سپس در آتش انداخته می‌شوند.»
«سپس پر كرده می‌شوند در آتش.»
«سپس در آتش سوخته می‌شوند.»
مثل :
(أَ فَمَنْ يُلْقى فِي النَّارِ ...) (آيا كسى كه در آتش افكنده مى‌شود. ...)
(يَوْمَ يُدَعُّونَ إِلى نارِ جَهَنَّمَ دَعًّا) (در آن روز كه آنها را به سوى آتش
دوزخ مى‌رانند.)
(فَأُدْخِلُوا ناراً ...) (و در آتش دوزخ وارد گشتند. ...)
(و سوگند به بيت المعمور، وسقف برافراشته، و درياى مملوّ و برافروخته، كه
عذاب پروردگارت واقع شدنى است.)
ظاهرا مراد از بيت المعمور
کعبه است به «عمر» رجوع شود.
مراد از سقف مرفوع به قرينه
(وَ جَعَلْنَا السَّماءَ سَقْفاً مَحْفُوظاً ...) (و آسمان را سقف محكم و محفوظى قرار داديم. ...)
آسمان است و از
علی (علیه‌السّلام) نيز نقل شده
و بحر مسجور درياى
گداخته و يا درياى مملو است. به گمان بيشتر مراد از بحر مسجور درياى مركز
زمین است و مفرد بودن آن مؤيّد اين معنى است، چنان‌كه می‌دانيم مركز زمين درياى مذاب سهمگينى است كه از كثرت فشار مانند خمير و لاستيک می‌باشد و چون كمى بالا آمد از فشار آن كاسته شده و به صورت مواد مذاب آتشفشانى می‌كند. در «رتق» نيز اين سخن گفته شد
و چون آيات راجع به
قیامت است و از آيات
(وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقالَها) (و زمين بارهاى سنگينش را خارج سازد.)
(وَ إِذَا الْأَرْضُ مُدَّتْ • وَ أَلْقَتْ ما فِيها وَ تَخَلَّتْ) (و آنگاه كه زمين گسترده شود، و آنچه در درون دارد بيرون افكند و خالى شود.)
می‌توان به دست آورد كه در ابتداى قيامت مقدارى از آن مواد بيرون خواهد ريخت.
«و چون درياها افروخته و
گداخته شوند.»
بعيد است آن را پر شدن معنى كنيم زيرا در آينده آبى غير از آب درياها نخواهيم داشت كه روى آنها ريخته و پر شوند.
آيه درباره مقدمات قيامت است به احتمال نزديک به يقين
گداخته شدن درياها در اثر بزرگ شدن حجم
خورشید و يا بيرون ريختن مواد مذاب زمين و يا تخليه نيروها است كه از به هم خوردن نظم فعلى به وجود خواهد آمد. اين مطلب را در رساله معاد از نظر قرآن و علم مشروحا گفته‌ايم.
همينطور است
(وَ إِذَا الْبِحارُ فُجِّرَتْ) (و آن زمان كه درياها به هم بپيوندند.)
كه شكافتن درياها در اثر كثرت
حرارت خواهد بود قرآن فرموده:
(يَوْمَ تَكُونُ السَّماءُ كَالْمُهْلِ) «آسمان چون
آهن گداخته و يا چون ته مانده
روغن جوشان شود.»
در اين صورت قهرا درياها افروخته و
تبخیر خواهند شد.
در
نهج البلاغه خطبه ۲۲۳ آمده:
«وَ تَجُرُّنِي إِلَى نَارٍ سَجَرَهَا جَبَّارُهَا لِغَضَبِهِ.» (امّا مرا به سوى آتشى مى‌كشانى كه خداوند
جبّار با شعله
خشم و غضبش آن را بر افروخته است؟!)
كه به معنى افروختن و سرخ كردن است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «سجر»، ج۳، ص۲۳۲.
