سَبْط (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سَبْط (به فتح سین و سکون باء) از
واژگان قرآن کریم به معنای انبساط يافتن به آسانى است.
سِبْط (به کسر سین و سکون باء) به معنای نوه است و جمع آن
أَسْباط است.
اسباط پنج بار در قرآن مجيد آمده و همه درباره
بنی‌اسرائیل است.
سَبْط به فتح (سین) انبساط يافتن به آسانى است. چنانكه
راغب گفته است
و
سِبْط به كسر (سين)
نوه و فرزند فرزند است
مفردات و
صحاح و
قاموس و
اقرب آن را ولد الولد گفته‌اند.
در
نهایه و
مجمع نقل شده
«الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ سِبْطَا رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى‌اللَّهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ).».
جمع سِبْط، أَسْباط است.
به مواردی از
سبط که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ ما أُنْزِلَ إِلى إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ ...) (و به آنچه بر ما نازل شده؛ و آنچه بر
ابراهیم و
اسماعیل و
اسحاق و
یعقوب و اسباط (پيامبران از فرزندان يعقوب) نازل گرديده، ...)
(وَ أَوْحَيْنا إِلى إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ ...) (و نيز به ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط (پيامبران از فرزندان يعقوب) وحى نموديم؛ ...)
طبرسی و ديگران و نيز اهل لغت گفته‌اند: سبط در اولاد اسحق مثل قبيله در اولاد اسماعيل است فرزندان اسماعيل را قبائل و فرزندان اسحق را اسباط گفته‌اند تا از همديگر متمايز باشند.
راغب كه معنى اصلى را انبساط می‌داند گويد به ولد ولد سبط گويند كه گويا انبساط و امتداد در فروع است.
(وَ قَطَّعْناهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْباطاً أُمَماً ...) (ما آنها را به دوازده گروه - كه هر يک طايفه‌اى از دودمان
اسرائیل بودند- تقسيم كرديم. ...)
«
أَسْباطاً» بدل است از «
اثْنَتَيْ عَشْرَةَ» و مميّز آن كه «فرقة» باشد محذوف است و «
أُمَماً» حال است از اسباط يعنى «آنها را دوازده فرقه كرديم در حاليكه هر سبط امّت‌ها بودند.»
بعضى‌ها اسباط را مميز دانسته و گفته‌اند در معنى مفرد است.
در مجمع ذيل
آیه ۱۳۶ بقره گويد: اسباط مفرد آن سبط است و آنها اولاد يعقوب بن اسحق بن ابراهيم‌اند دوازده طائفه بودند از دوازده پسر.
ناگفته نماند مراد از اسباط در آيات قرآن يا جماعاتى است كه از دوازده فرزند يعقوب به دنيا آمدند و يا اشخاص به خصوصى است كه هر يک سبط و ولد الولد بوده‌اند زيرا كه سبط به معنى نوه و جماعت آمده است چنانكه گذشت.
آيه ۱۳۶ بقره و
آیه ۱۶۳ نساء كه گذشت و نيز
آیه ۸۴ آل عمران صريح است در اين‌كه به اسباط وحى شده و آنها پيامبران بوده‌اند.
در اين صورت اگر مراد از اسباط قبائل باشد مراد از انزال وحى آن است كه در ميان آنها پيامبرانى بوده است چنانكه در
(وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْنا وَ ما أُنْزِلَ إِلى إِبْراهِيمَ ...) مراد رسول خداست ولى «
أُنْزِلَ إِلَيْنا» گفته شده. و اگر مراد اشخاص باشند بايد غير از اولاد ده گانه يعقوب باشند كه آنها در اثر اجحاف به
یوسف لياقت رسالت نداشتند (به نظر من مراد اشخاص است كه خواهد آمد).
عیاشی ذيل
آيه ۱۳۶ بقره از
حنّان بن سدیر نقل كرده كه به
حضرت باقر (علیه‌السّلام) گفتم: اولاد يعقوب انبياء بودند؟ فرمود: نه آنها اسباط و اولاد انبياء بودند از دنيا نمی‌رفتند مگر خوشبخت
توبه كردند و
گناه خود را ياد آوردند.
طبرسى فرموده: بسيارى از مفسران گفته‌اند كه فرزندان يعقوب انبياء بودند ولى بنا بر مذهب ما انبياء نبوده‌اند كه گناه آنها درباره يوسف روشن است و پيامبر در عقيده ما از صغير و كبير قبائح
معصوم است و در ظاهر قرآن دلالتى بر پيامبر بودنشان نيست و جمله «
ما أُنْزِلَ» دلالت بر آن ندارد و شايد مراد بعضى‌هاست كه گناه نكرده بودند و شايد اين مثل «
وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْنا» باشد حال آنكه مراد
حضرت رسول (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) بود.
نگارنده گويد در
سوره مریم عده‌اى از انبياء از قبيل
زکریا،
یحیی،
عیسی، ابراهيم، اسحق، يعقوب،
اسماعیل صادق الوعد،
موسی،
هارون و
ادریس نقل شده و آنگاه در
آیه ۵۸ آمده:
(أُولئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَ مِمَّنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ وَ مِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْراهِيمَ وَ إِسْرائِيلَ ....) (آنها پيامبرانى بودند از فرزندان
آدم، و از كسانى كه با
نوح بر
کشتی سوار كرديم، و از دودمان ابراهيم و يعقوب، ...)
از ذريّه ابراهيم و اسرائيل كه نقل شده زكريا، يحيى، عيسى، موسى، هارون اسمعيل صادق الوعد است. على هذا احتمال زياد هست كه مراد از اسباط در قرآن اشخاص و نوه‌ها باشند مثل زكريا و يحيى و ... كه اسباط ابراهيم و يعقوب و اسحق‌اند نه فرزندان ده‌گانه يعقوب و اين احتمال نزديک به يقين است. و ذكر بعضى از نواده‌هاى ابراهيم از قبيل موسى و هارون بعد از ذكر اسباط مخصوصا در
آیه ۱۶۳ نساء ظاهرا براى اهميّت آنهاست و گرنه كلمه اسباط به آنها شامل است احتمال ديگر آن است مراد از اسباط پيامبرانى از بنى‌اسرائيل باشند كه نام آنها به خصوص در قرآن نيامده چنانكه
آيه (وَ رُسُلًا لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَيْكَ) (و پيامبرانى كه سرگذشت آنها را پيش از اين، براى تو بازگفته‌ايم.)
شاهد آن است.
اسباط پنج بار در قرآن مجيد آمده و همه درباره
بنی‌اسرائیل است.
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «سبط»، ج۳، ص۲۱۸.
