سهام ارث (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
قرآن مجید سهام
ارث بیان شده است.
سهام ارث، تعیین شده از جانب
خداوند است.
یوصیکم الله فی اولـدکم للذکر مثل حظ الانثیین فان کن نسآء فوق اثنتین فلهن ثلثا ما ترک وان کانت وحدة فلها النصف ولابویه لکل وحد منهما
السدس مما ترک ان کان له ولد فان لم یکن له ولد و ورثه ابواه فلامه الثلث فان کان له اخوة فلامه
السدس من بعد وصیة یوصی بهآ او دین ءابآؤکم وابنآؤکم لاتدرون ایهم اقرب لکم نفعا فریضة من الله.... (
سهام در ارث، براساس فرایض مقرر در قرآن کریم است و منافاتی با رد اموال باقی مانده به
وارث صاحب فریضه پیشین ندارد که فقیهان از آن تحت عنوان «ارث بالرد» نام می‌برند)
میزان سودمندی وارثان برای
میت ، ملاک تفاوت سهام آنان است.
یوصیکم الله فی اولـدکم للذکر مثل حظ الانثیین فان کن نسآء فوق اثنتین فلهن ثلثا ما ترک وان کانت وحدة فلها النصف ولابویه لکل وحد منهما
السدس مما ترک ان کان له ولد فان لم یکن له ولد وورثه ابواه فلامه الثلث فان کان له اخوة فلامه
السدس من بعد وصیة یوصی بهآ او دین ءابآؤکم وابنآؤکم لاتدرون ایهم اقرب لکم نفعا فریضة من الله ان الله کان علیما حکیما.
دو سوم
ترکه ، سهم الارث
دختران در صورت بیش تر بودن آنان از یک نفر است.
یوصیکم الله فی اولـدکم للذکر مثل حظ الانثیین فان کن نسآء فوق اثنتین فلهن ثلثا ما ترک...
دو ثلث، سهم الارث خواهران میت در صورت بیش تر بودن آنان از یک نفر و فقدان
پدر و
مادر و
فرزند میت است.
یستفتونک قل الله یفتیکم فی الکلــلة ان امرؤا هلک لیس له ولد وله اخت فلها نصف ما ترک وهو یرثهآ ان لم یکن لها ولد فان کانتا اثنتین فلهما الثلثان مما ترک...
نصف مال میت، سهم یک
دختر در صورت تک
فرزند بودن وی است.
یوصیکم الله فی اولـدکم للذکر مثل حظ الانثیین فان کن نسآء فوق اثنتین فلهن ثلثا ما ترک وان کانت وحدة فلها النصف...
نصف ترکه
زن ، سهم الارث
شوهر در صورت نداشتن فرزند است.
ولکم نصف ما ترک ازوجکم ان لم یکن لهن ولد...
نیمی از دارایی باقی مانده، سهم الارث یک
خواهر در صورت تک بودن وی و نبودن فرزند برای
میت است.
یستفتونک قل الله یفتیکم فی الکلــلة ان امرؤا هلک لیس له ولد وله اخت فلها نصف ما ترک...
یک چهارم مال، سهم الارث زن (گرچه متعدد باشند) در صورت نبودن فرزند برای
شوهر است.
... ولهن الربع مما ترکتم ان لم یکن لکم ولد...
یک ربع، سهم الارث شوهر در صورت
فرزند داشتن
زوجه متوفا است.
... فان کان لهن ولد فلکم الربع مما ترکن...
یک سوم
مال ، سهم الارث
مادر در صورت نبودن فرزند و برادران برای میت است.
... فان لم یکن له ولد وورثه ابواه فلامه الثلث فان کان له اخوة فلامه
السدس...
ثلث مال، سهم الارث برادران و خواهران میت در صورت بیش تر بودن آنان از یک نفر و نبودن پدر، مادر و فرزند برای میت است.
... وان کان رجل یورث کلــلة او امراة وله اخ او اخت فلکل وحد منهما
السدس فان کانوا اکثر من ذلک فهم شرکآء فی الثلث...
یک ششم ترکه، سهم الارث هر کدام از
پدر و
مادر میت در صورت
فرزند داشتن وی است.
... ولابویه لکل وحد منهما
السدس مما ترک ان کان له ولد...
یک ششم مال، سهم الارث مادر در صورت وجود برادران و خواهران برای میت است.
... فان کان له اخوة فلامه
السدس...
یک هشتم
ترکه ، سهم الارث
زن میت ـ هر چند متعدد باشند ـ در صورت فرزند داشتن میت است.
... فان کان لکم ولد فلهن الثمن مما ترکتم...
وارث، یا با «فرض» ارث می‌برد یا با «
قرابت»، و مقصود از «فرض»، همان سهم مقدر و کسر معین‌شده‌ای است که خدای متعال آن را در کتاب کریمش نام برده است و فروض شش تا می‌باشد و صاحبان این فرض‌ها سیزده (گروه) هستند.
اول: نصف است و آن برای
دختر یگانه است در صورتی که فرزندی غیر ممنوع از ارث، با او نباشد و این قید در تمام طبقات و درجاتی که می‌آیند، معتبر است. و برای خواهر یگانه پدر و مادری یا پدری است در صورتی که برادر این چنینی با او نباشد. و برای
شوهر است در صورتی که زوجه، فرزندی - اگرچه پایین برود - نداشته باشد.
دوم: ربع (یک چهارم) است و آن برای شوهر است در صورتی که زوجه فرزندی داشته باشد، اگرچه پایین برود. و برای زوجه است اگر شوهر فرزندی نداشته باشد، اگرچه پایین برود.
سوم: ثمن (یک هشتم) است و آن برای
زوجه است در صورتی که شوهر فرزندی داشته باشد اگرچه پایین برود.
چهارم: ثلث (یک سوم) است و آن برای مادر است به شرطی که میت مطلقا فرزند نداشته باشد اگرچه پایین برود و به شرطی که برادرهای متعددی نداشته باشد، همان طور که با شرایطش گذشت. و برای برادر و خواهر مادری است در صورتی که متعدد باشند.
اگر جد و جده مادری - هر دو یا یکی از آن‌ها - با منسوبین پدری مانند برادرها و خواهرهای پدر و مادری یا پدری و مانند جد و جده پدری با هم باشند حق آن‌ها ثلث مجموع ترکه است اگرچه نقص بر صاحب فرض وارد شود. پس اگر وارث، زوج و جد - یا جده - مادری و خواهر پدر و مادری باشد، نصف آن مال زوج است و ثلث آن مال جد مادری است - یکی باشد یا متعدد - و بقیه آن، که
سدس است مال تنها خواهر پدری است با اینکه فریضه‌اش نصف می‌باشد و با این حال، ارث جد و جده به قرابت است، نه فرض.
پنجم: دو ثلث است و آن برای دو دختر و بیشتر است در صورتی که میت پسری نداشته باشد. و برای دو
خواهر - و بیشتر - پدر و مادری است در صورتی که برادر پدر و مادری نباشد، یا دو خواهر - و بیشتر - پدری است در صورتی که برادر پدری نباشد.
ششم:
سدس (یک ششم) است و آن برای پدر است با وجود فرزند مطلقا. و برای مادر است با وجود
حاجب از ثلث یعنی فرزند و برادر و خواهر بنابر آنچه که گذشت. و برای برادر یا خواهر مادری است در صورتی که از طرف مادر، متعدد نباشند.
فروض نصف است و نصف آن است و نصف نصف آن است و دو ثلث است و نصف دو ثلث است و نصف نصف دو ثلث است.
از آنچه که ذکر شد ظاهر می‌شود که اهل طبقه سوم از صاحبان انساب، دارای فرض نمی‌باشند و فقط از جهت قرابت ارث می‌برند. و معلوم شد که زوجین وراثتشان مطلقا به فرض است، مگر در یک صورت و آن موردی است که وارث، منحصر به امام (علیه‌السلام) و زوج باشد. و اما طبقه اول و دوم بعضی از آن‌ها اصلًا فرضی ندارند مانند پسر و برادر پدر و مادری یا پدری و بعضی از آن‌ها مطلقا دارای فرض می‌باشند مانند مادر و بعضی از آن‌ها در بعضی از حالات - نه در همه حالات - صاحب فرض می‌باشند مانند پدر که با وجود فرزند میّت، دارای فرض است و در صورتی که میت فرزندی نداشته باشد صاحب فرض نمی‌باشد و همچنین است یک خواهر و دو خواهر پدری و پدر و مادری، پس این‌ها فرض دارند در صورتی که مردی با این‌ها نباشد و اگر مردی باشد دارای فرض نمی‌باشند.
از آنچه که ذکر شد معلوم گشت که کسی که دارای فرض می‌باشد بر دو قسم است: اول کسی است که فقط یک فرض دارد و فرض این شخص به تبدّل احوال، کم و زیاد نمی‌شود مانند پدر که در صورت وجود فرزند، صاحب فرض است و آن فقط
سدس است مطلقا. و همچنین است یک دختر و دو دختر و بیشتر در صورتی که پسر نباشد. و همچنین است یک خواهر و دو خواهر پدری یا پدر و مادری در صورتی که برادر نباشد؛ زیرا فرض این‌ها نصف یا دو ثلث است مطلقا و این‌ها اگرچه در بعضی از حالات - نه همه حالات - صاحب فرض می‌باشند، اما فرض این‌ها به تغیّر حالات نه کم می‌شود و نه زیاد. و گاهی کسی است که در هر حالی دارای فرض است که به تبدّل احوال، تغییر پیدا نمی‌کند. و این مانند برادر مادری یا خواهر مادری است که در صورت یکی بودن فرض او
سدس است و در صورت تعدّد، ثلث است که در هیچ یک از حالات کم و زیاد نمی‌شود. دوم کسی است که فرضش با تبدّل احوال تغییر پیدا می‌کند مانند مادر؛ زیرا گاهی فرض او ثلث و گاهی دیگر
سدس است. وهمچنین است زوجین؛ زیرا با نبودن فرزند نصف و ربع است و با بودن او ربع و ثمن می‌باشد.
غیر از آنچه که از اصناف صاحب فرض ذکر شد، با قرابت وارث می‌باشند.
فروض ششگانه با ملاحظه اجتماع آن‌ها با صورت‌هایی که از آن متصور می‌شود سی و شش صورت می‌شود که از ضرب شش در شش به دست می‌آید و اگر صورت‌های تکراری که پانزده صورت است، ساقط شود بیست و یک صورت باقی می‌ماند.
صورت‌های گذشته غیر تکراری بعضی از آن‌ها اجتماعشان صحیح است و بعضی از آن‌ها و لو به جهت بطلان
عول (فقه) عول اجتماعشان ممتنع می‌باشد؛ پس ممتنع‌های آن‌ها هشت است، و آن‌ها اجتماع نصف با دو ثلث، و ربع با مثل خودش و با ثمن، و ثمن با مثل خودش و با ثلث، و دو ثلث با مثل خودشان، و ثلث با مثل خودش و با
سدس است. و صورت‌های صحیح، بقیه آن‌ها می‌باشد؛ زیرا نصف با مثل خودش مانند زوج و یک خواهر پدری یا پدر و مادری و با ربع مانند یک دختر و زوج و با ثمن مانند یک دختر با زوجه و با ثلث مانند زوج و مادر با نبود حاجب و با
سدس مانند زوج و یکی از کلاله مادر جمع می‌شود؛ پس نصف با فرض‌های ششگانه جمع می‌شود مگر یک فرض که به جهت عول باطل است و دو خواهر اگر با زوج با هم باشند به قرابت - نه به فرض - ارث می‌برند و نقص بر آن‌ها وارد می‌شود. و ربع با دو ثلث مانند زوج و دو دختر و با ثلث مانند زوجه و چند نفر از کلاله مادر و با
سدس مانند زوجه و یک نفر از کلاله مادر جمع می‌شود. و ثمن با دو ثلث مانند زوجه و دو دختر و با
سدس مانند زوجه و یکی از پدر و مادر با وجود فرزند جمع می‌شود. و دو ثلث با ثلث مانند دو خواهر پدری و بیشتر و اخوه مادری و با
سدس مانند دو دختر و یکی از پدر و مادر جمع می‌شود. و
سدس با مثل خودش مانند پدر و مادر با وجود فرزند جمع می‌شود.
•
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲، ص۵۸۱، برگرفته از مقاله «سهام ارث». •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
