سفرنامه منظوم حج (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«سفرنامه منظوم حج»، اثری است به
زبان فارسی که به بیان سفرنامه سراینده به
مکه مکرمه به صورت منظوم پرداخته است.
کتاب؛ مشتمل بر مقدمه‌ای به قلم محقق، آقای رسول جعفریان و یک منظومه ۱۲۰۰ بیتی و بخش پیوستها است که در این بخش مطالب ذیل آمده است:
گزیده سفرنامه منظوم حسین ابیوردی، گزیده حج نامه احمد مسکین، گزیده فتوح الحرمین و دو
قصیده از خاقانی (قصیده کوتاه رکوه الاسفار و قصیده تحفه الحرمین).
منظومه بانوی اصفهانی؛ مشتمل بر ۱۲۰۰
بیت به سبک نظامی گنجوی است. سراینده منظومه در سفری که به قصد زیارت
بیت الله الحرام داشته است و به تبع آن، از عتبات و
شام دیدار کرده، اشعاری را مشتمل بر هزار و دویست بیت به
نظم درآورده و دقیقا مناظر مهم و قابل توجه در سفر را به تصویر کشیده است. این اشعار بیانگر وسعت بینش، دقت و ذوق ادبی اوست. بانوی اصفهانی در
سفر خود به سوی بیت الله از شهرهای بسیاری گذر کرده، لکن به دلیل علاقه مندی بسیار به موطن خود، همواره از
اصفهان یاد کرده است. زمانی که به حلب می‌رسد، این
شهر را در آبادانی شبیه اصفهان می‌بیند و به همین دلیل، به یاد اصفهان اشکش جاری می‌شود.
درباره اشعار او باید گفت: این اشعار با سادگی و روانی سروده شده است، و از نظر قوای شعری مشکلی ندارد. تنها گاه به دلیل یاد از نام شهرها، مشکل سلاست دارد که با توجه به ضرورت یاد از نام شهرها چنین امری به راحتی قابل پذیرش است.
وی در
مدینه منوره نیز عشق و علاقه خویش را به
اهل بیت علیهم‌السّلام نشان داده و از این که می‌بیند در آستان امامان، بوریا پهن است، سخت آشفته خاطر می‌گردد. وی در همان جا از نسیم می‌خواهد تا شاه
ایران را از این وضع آگاه کند و از او بخواهد تا فرش‌های عالی برای این آستان ارسال کند.
تا آن جا که جست وجو شده، از
دوره صفوی سفرنامه خاصی وجود ندارد. به همین دلیل، متن موجود (سفرنامه منظوم حج) را باید بسیار با ارزش تلقی کرد، به ویژه این که متن مزبور به نظم صورت گرفته است. این خود،
هنر دیگری است که علاوه بر جنبه‌های تاریخی و مذهبی، آن را به عنوان یک اثر ادبی مطرح کرده است. علاوه بر آن، سراینده آن زنی است فرهیخته و این خود در
تاریخ ادبیات فارسی یک گوهر به شمار می‌آید؛ همچنین پرداختن وی به جنبه‌های جغرافیایی نیز ارزش خاص خود را دارد. آشنایی با راه سفر
حج در آن دوران، آشنایی با مشکلات زائران ایرانی در این سفر و نیز نحوه حج گزاری زائران خانه خدا، از ویژگی‌های این سفرنامه است؛ برای مثال وی به تفصیل از جشن‌هایی که به مناسبت
عید قربان در منا برگزار شده، سخن گفته است. برداشت وی از
کعبه و تشبیهات او از برخی مکان‌های مقدس آن دیار نیز رهاوردی دیگر از بعد مذهبی- ادبی سفرنامه این بانو است.
پیوست‌های کتاب حاضر؛ مشتمل بر مطالب ذیل است:
۱. سفرنامه منظوم سیدحسین ابیوردی. در این بخش اشعاری از شاعری به نام سیدحسین ابیوردی آمده است. از وی آگاهی مختصری در «مجالس النفائس» آمده که در آن جا محل تحصیل وی
شهر هرات دانسته شده و وی با جامی مراوده داشته است. در این بخش تنها حدود ۱۷۰
بیت اشعار وی که در سفر حج و در وصف
مکه و
مدینه سروده آورده شده است.
۲. گزیده حج نامه احمد مسکین. حج نامه مثنوی بلندی است درباره مناسک حج و آداب زیارت شهر مدینه. در میان اشعار این مجموعه، به جز آنچه درباره مناسک حج بر پایه مذاهب فقهی
اهل سنت آمده، اشعار نغزی در باره عرفان حج و نیز زیارت قبر
رسول خدا به چشم می‌خورد که به صورت گزیده در کتاب حاضر آمده است.
۳. گزیده فتوح الحرمین. فتوح الحرمین منظومه‌ای است که توسط محیی لاری (م. ۹۳۳ ق.) درباره حج سروده شده است. این منظومه بالغ بر ۱۷۰۰ بیت است که در این بخش گزیده‌ای از آن آمده است.
۴. دو قصیده از خاقانی. عنوان بخش دیگری از پیوست‌های کتاب است. در این بخش دو قصیده از خاقانی، شاعر به نام
قرن ششم هجری که در وصف کعبه و مناسک سروده شده، آمده است. این اشعار از بهترین اشعاری است که در
زبان فارسی پیرامون کعبه و حج به نظم درآمده است. اولین قصیده «رکوه الاسفار» و قصیده دوم «تحفه الحرمین» نام دارد.
نسخه حاضر در برنامه؛ مشتمل بر پاورقی‌هایی به قلم محقق و فهرست مطالب در ابتدای کتاب می‌باشد.
نرم افزار تاحضور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
