سر مکان حج
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سرزمین
مکه، نقطه‌ای خشک و سنگلاخ است که از هر سو، سرزمین‌های نسبتا آباد فاصله دارد. این سرزمین نه برای
کشاورزی مناسب بوده است (بواد غیر ذی زرع) و نه برای صنعت (به دلیل فاصله با مراکز جمیعتی و نبود نیروی کار مداوم).
تنها عاملی که موجب شده است شهر مقدس مکه، اکنون از شهرهای دایر و پررونق باشد، حضور حج گزاران در آن است. اگر زائران از مکه حذف شوند، این شهر فلسفه وجودی خود را از دست خواهد داد.
امیر مؤمنان علی(علیه‌السّلام) که زاده حرم الهی است، درباره آن سرزمین می‌گوید:
«ثم وضعه باوعر بقاع الارض حجرا و اقل نتائق الدنیا مدرا و اضیق بطون الاودیة معاشا و اغلظ محال المسلمین میاها بین جبال خشنة و رمال دمثة و عیون وشلة و قری منقطعة و اثر من مواضع قطر السماء داثر لیس یزکو به خف و لا ظلف و لا حافر».
اما چرا چنین سرزمینی برای
حرم الهی و انجام
مناسک حج برگزیده شده است؟ در این باره می‌توان به مواردی چند اشاره کرد:
امیر مؤمنان علی(علیه‌السّلام) در این باره فرموده است: «و لو کان الاساس المحمول علیها و الاحجار المرفوع بها بین زمردة خضراء و یاقوتة حمراء و نور و ضیاء لخفف ذلک مصارعة الشک فی الصدور و لوضع مجاهدة ابلیس عن القلوب و لنفی معتلج الریب من الناس»؛
«اگر سرزمین مکه آباد، سرسبز و بنای کعبه از زمرد سبز، یاقوت سرخ، نور و روشنایی بود، این وضعیت تا حدودی جلوی ورود شک در سینه‌ها را می‌گرفت و راه
شیطان را بر دل‌ها می‌بست … ولی
خداوند میخواهد صحنه امتحان برقرار باشد و با انواع روش‌ها بندگان را آزمایش کند».
حاصل سخنان گهربار امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) آن است که اگر سرزمین مکه، سرسبز، خوش و خرم، برخوردار از دیدنی‌های طبیعی و مناظر دل انگیز بود، دیگر
حج امتحان و ریاضت نبود؛ بلکه محلی برای تفریح و سرگرمی بود همانند مکان‌های فراوان دیگر، ولی خداوند این سرزمین را برگزیده تا عاری از همه جاذبه‌های طبیعی باشد، تا بندگان که راه این سرزمین را در پیش می‌گیرند از آغاز جز در خیال معبود نباشند.
اکنون که سرزمین مکه خشک، گرم و عاری از جاذبه‌های طبیعی است باز هم عده‌ای با غرض‌های دنیوی در آن مکان مقدس حضور می‌یابند. حال اگر آن جاذبه‌های وجود میداشت، قهرا این اغراض تشدید می‌شد و هدف اصلی حج دست خوش آسیب می‌گشت.
در روایتی آمده است:
«اخراجا للتکبر من قلوبهم و اسکانا للتذلل فی نفوسهم»؛
«تا
کبر و
غرور را از دل‌های آنان بیرون سازد و فروتنی را در دل‌های آنان بنشاند».
سرزمین مکه تقریبا با همه مراکز تمدن _به ویژه تمدن‌های باستان_ (مثل
مصر،
ایران، روم و یمن) فاصله دارد و این دوری مسافت و خشکی و بی حاصلی سرزمین، آن را از تعرض تمدن‌ها و قدرت‌ها حفظ کرده است، تا کمتر تحت تاثیر آداب و رسوم فرهنگ‌های بشری قرار گیرد و سرزمینی برای خدا باشد. این ویژگی یکی از اسرار گزینش این سرزمین برای
حج است.
سرزمین حرم یاد آور هبوط
آدم و
حوا به
زمین و
توبه آن دو به درگاه خداوند و پذیرش آن است. این ویژگی مخصوص این سرزمین است تا آدمیان با حضور در این منطقه، جایگاه اصلی خویش را یاد کنند و راه بازگشت به خدا را بیازمایند.
مرغ باغ ملکوتم نیم از عالم خاک من به خود نامده‌ام تاکه به خود بازروم
چند روزی قفسی ساخته‌اند از بدنم آدم آورد در این دیر خراب آبادم
موقعیت جغرافیایی مکه به گونه‌ای است که تقریبا در مرکز
جهان اسلام قرار گرفته است؛ چرا که از غرب به
آفریقا و بلاد مغرب اسلامی متصل است و اینها بخش بزرگی از جهان اسلام را تشکیل می‌دهند.
از مشرق به
عراق و ایران و بخش اسلامی آسیا و از شمال به سواحل جنوبی مدیترانه و شامات و از جنوب به یمن و جنوب آفریقا پیوند دارد.
این مرکزیت از نظر جغرافیایی، نقش مهمی در جهان اسلام ایفا می‌کند و
مسلمانان را حلقه وار در گرد خود، در مجموعه واحدی نظام می‌بخشد.
از
امام رضا (علیه‌السّلام) در پاسخ به این پرسش- که چرا
کعبه در وسط زمین قرار گرفته- روایت شده است:
«وضع البیت فی وسط الارض لانه الموضع الذی من تحته دحیت الارض و لیکون الفرض لاهل المشرق و المغرب فی ذلک سواء»
«خداوند کعبه را در وسط زمین قرار داد تا انجام فریضه حج، برای اهل مشرق و مغرب یکسان باشد».
کعبه و در پیوند با آن، سرزمین مکه، اولین نقاطی هستند که از
آب خارج شده و نخستین قسمت‌های قابل سکونت در زمین را پدید آورده‌اند.
تمامی نقاط کره زمین پس از تحولاتی طولانی، پوشیده از آب بوده است، تا زمانی که کم کم بخش‌هایی از آن از آب خارج شده و خشکی‌های زمین شکل گرفتند. بر این اساس یکی از نام‌های مکه «ام القری است».
حضرت علی (علیه‌السّلام) در پاسخ به این سؤال که چرا مکه «ام القری» نامیده شده، فرمود: «لان الارض دحیت من تحته»؛
«چون زمین از زیر مکه توسعه یافته و برای زندگی آماده شده است».
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «احب الارض الی الله تعالی مکة و ما تربة احب الی الله عزّوجلّ من تربتها و لا حجر احب الی الله عزّوجلّ من حجرها و لا شجر احب الی الله عزّوجلّ من شجرها و لا جبال احب الی الله عزوجل من جبالها و لا ماء احب الی الله عزّوجلّ من مائها».
بر این اساس گرامی‌ترین سرزمین‌ها نزد
خداوند مکه است و نیز به لحاظ آماده شدن برای زندگی و منتخب بودن نزد خداوند، برای حج برگزیده شده است.
معاونت امور روحانیون، پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ج۱، ص۱۰۷، برگرفته از مقاله «سر مکان حج».
