سجده با پیشانی (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سجده مؤمنین برای خدا به عنوان
تذلل و
تخشع برای او است و این
سجده در چهره آنان اثری گذاشته، و آن اثر سیمای
خشوع برای خداست، که هر کس ایشان را ببیند با آن سیما ایشان را می‌شناسد.
قرآن کریم در مورد بر زمین نهادن پیشانی بر خاک به هنگام
سجده چنین می فرماید: «محمد رسول الله والذین معه... تریهم رکعا
سجدا یبتغون فضلا من الله ورضونا سیماهم فی وجوههم من اثر
السجود...» محمد فرستاده خدا است وکسانی که با او هستند... پیوسته آنها را در حال
رکوع و
سجود می‌بینی، آنها همواره فضل خدا و رضای او را می‌طلبند، نشانه آنها در صورتشان از اثر
سجده نمایان است... .(برخی گفته‌اند منظور از «من اثر
السجود» خاکی است که بر پیشانی آنهاست زیرا آنها بر خاک
سجده می‌کنند نه بر لباس.
)
این آیه خاتمه
سوره است و پیامبر را توصیف می‌کند، و نیز آنهایی را که با اویند به اوصافی می‌ستاید که در تورات و
انجیل ستوده. و مؤمنین را که عمل صالح انجام داده‌اند وعده جمیل می‌دهد. این آیه متصل به آیه قبل است؛ چون در آن آیه می‌فرمود که او رسول خود را به
هدایت و دین حق فرستاده، ظاهرا این جمله مرکب است از مبتدا و خبر، و کلامی است تمام.
قرآن کریم اوصاف کسانی که با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بودند را اینگونه بیان می فرماید: «و الذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم» :این جمله نیز مرکب است از مبتدا و خبر. پس کلام در این صدد است که مؤمنین به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم را توصیف کند، و شدت و
رحمت که دو صفت متضاد است از صفات ایشان شمرده شده. و جمله «اشداء علی الکفار» را مقید کرد به جمله «رحماء بینهم » تا توهمی که ممکن بود بشود دفع کرده باشد، و دیگر کسی نپندارد که شدت و بی رحمی نسبت به کفار، باعث می‌شود مسلمانان به طور کلی و حتی نسبت به خودشان هم سنگدل شوند لذا دنبال اشداء فرمود رحماء بینهم: یعنی در بین خود مهربان و رحیمند. و این دو جمله مجموعا
افاده می‌کند که سیره مؤمنین با کفار شدت و با مؤمنین رحمت است.
آری آنها کانونی از عواطف و
محبت نسبت به برادران و دوستان و همکیشانند، و آتشی سخت و سوزان، و سدی محکم و پولادین در مقابل دشمنان. در حقیقت عواطف آنها در این
مهر و قهر خلاصه می‌شود، اما نه جمع میان این دو در وجود آنها تضادی دارد، و نه
قهر آنها در برابر دشمن و مهر آنها در برابر دوست سبب می‌شود که از جاده حق و
عدالت قدمی بیرون نهند .
«تراهم رکعا
سجدا»: کلمه «رکع» و همچنین کلمه «
سجد» جمع راکع و
ساجد است. و مراد از اینکه فرمود: مؤمنین را راکع و
ساجد می‌بینی این است که مؤمنین
نماز می‌خوانند. و کلمه «تراهم»
استمرار را می‌رساند. و حاصل معنای جمله این است که : مؤمنین مستمر در خواندن نمازند. و جمله مورد بحث خبر دوم است برای مبتدای گذشته، یعنی کلمه «و الذین معه».
«یبتغون فضلا من الله و رضوانا»: کلمه
ابتغاء که مصدر «یبتغون» است به معنای طلب است. و کلمه
فضل به معنای
عطیه است که در اینجا منظور از آن
ثواب است. و کلمه
رضوان به معنای خشنودی است، همچنان که کلمه
رضا به این معنا است، ولی کلمه رضوان در رساندن این معنا بلیغ تر است.
قرآن کریم سیمای یاران پیامبر که حاکی از خشوع آنها برای خدا است را اینگونه توصیف می فرماید: «سیماهم فی وجوههم من اثر
السجود»: معنایش این است که :
سجده آنان برای خدا به عنوان
تذلل و
تخشع برای او است و این
سجده در چهره آنان اثری گذاشته، و آن اثر سیمای
خشوع برای خداست، که هر کس ایشان را ببیند با آن سیما ایشان را می‌شناسد. و قریب به این معنا روایتی است از
امام صادق علیه‌السلام که فرموده : منظور
شب زنده داری به نماز است . و روایت را
صدوق در کتاب
فقیه ، و
مفید در
روضه الواعظین بدون ذکر سند از
عبدالله بن سنان از آن جناب نقل کرده‌اند.
سیما در اصل به معنی علامت و هیئت است، خواه این علامت در صورت باشد یا در جای دیگر بدن، هر چند در استعمالات روزمره فارسی به نشانه‌های صورت و وضع ظاهری چهره گفته می‌شود. به تعبیری دیگری قیافه آنها به خوبی نشان می‌دهد که آنها انسانهائی خاضع در برابر خداوند و حق و قانون و عدالتند، نه تنها در صورت آنها که در تمام وجود و زندگی آنان این علامت منعکس است. گرچه بعضی از مفسران آن را به اثر ظاهری
سجده در پیشانی، و یا اثر خاک در محل
سجده گاه تفسیر کرده‌اند، ولی ظاهرا آیه مفهوم گسترده تری دارد که چهره این مردان الهی را به طور کامل ترسیم می‌کند.
بعضی نیز گفته‌اند: این آیه اشاره به
سجده گاه آنها در قیامت است که همچون ماه به هنگام بدر می‌درخشد! البته ممکن است پیشانی آنها در قیامت چنین باشد ولی آیه از وضع ظاهری آنها در دنیا خبر می‌دهد.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۷، ص۲۸۰، برگرفته از مقاله «سجده با پیشانی».
