ساختار هندسی سوره های قرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«ساختار هندسی سوره‌های قرآن پیش درآمدی بر روشهای نوین ترجمه و تفسیر قرآن کریم» تالیف محمد خامه گر می باشد.
این پژوهش ابتدا به عنوان پایان نامه دوره کارشناسی ارشد علوم قرآنی ارائه و سپس به صورت کتاب درآمده است. کاوشهای جدید قرآن پژوهان نشان داده که
آیات هر
سوره غرض واحدی را پیگیری نموده و نظمی هندسی بر ساختار سوره‌ها حاکم است. نگرش ساختاری به سوره‌های
قرآن پیامدهای سودمندی به دنبال دارد. ضرورت گردآوری دیدگاه‌های پراکنده و تبدیل فرضیه نگرش ساختاری به یک نظریه سامان یافته علمی موجب شده تا این اثر علمی پدید آید. مباحث بنیادین نظریه ساختارمندی سوره‌های قرآن ارائه گردیده و مباحث ناگفته تدارک شده است.
مطالب در پنج فصل تنظیم شده و در پیش درآمد راجع به سئوالهایی که قرآن پژوهان با بررسی نحوه ارتباط آیات با آن مواجه میشوند اشاره و پس از رویکردی جامع در معانی سوره‌ها، معنا و مفهوم ساختار هندسی سوره‌ها، پی آمدها و کارکردهای ترسیم ساختار هندسی سوره‌ها، گزارشی از تلاشهای قرآن پژوهان در بررسی ساختاری سوره‌ها ارائه شده است. پس از نقد و تحلیل ساختارهای هندسی و با توجه به توقیفی بودن ترتیب آیات، دلایل موافقان، مخالفان نگرش ساختاری سوره‌ها بررسی و روشهای کشف اهداف و مقاصد سوره‌ها مطرح شده و در خاتمه گزارشی از تلاشهای
مفسران برای یافتن غرض
سوره ملک و سبکهای نمایشی ساختار سوره‌ها ارائه شده است.
با توجه به اینکه مسئله تناسب و ارتباط آیات از برجسته‌ترین مباحث علوم قرآنی است و هر سوره غرض واحد و مشخصی دارد و آیات در نظمی منطقی و ارگانیک به غرض سوره مرتبط میگردند.
در فصل اول پس از بیان ضرورت و اهمیت پژوهش، ساختار هندسی را یکی از نتایج اعتقاد به ارتباط و تناسب آیات براساس یک محور اصلی در سوره معرفی شده و به طور دقیق محل بحث و نزاع را مشخص میشود، آنگاه پیآمدها و فوائد بررسی موضوعی سوره‌های قرآن را در ده بند ذکر شده که از مهمترین آنها کشف افقهای جدید در
اعجاز قرآن و مقابله با شبهه افکنی خاورشناسان در زمینه فقدان نظم در قرآن، آشنایی سریع و آسان با مفاهیم قرآن میباشد. نگارنده معتقدند برای دفع شبهات بعضی از آیات بدون بهم ریختن ارتباط آنها میتوان از منظر ساختار هندسی سوره‌ها بهره جست و در انتهای این فصل گزارشی از تلاشهای قرآن پژوهان در زمینه ساختار و ارتباط آیات ارائه و کلیه کتب، تفاسیر و پایان نامه‌هایی که در این زمینه نگاشته شده است را برای نخستین بار جمع آوری و تنظیم کرده است.
فصل دوم بررسی و نقد دلایل موافقان و مخالفان ساختار سوره‌ها مطرح میشود. یکی از پایه‌های اساسی نظریه ساختار هندسی سوره‌ها، توقیفی بودن ترتیب
آیات قرآن است و در صورت اثبات توقیفی بودن با استناد به حکیمانه بودن کلیه افعال الهی و اقتصادی
بلاغت و
حکمت در سخنگویی میتوان وجود هدف جامع در هر سوره و محورهای ارتباطی هر سوره را اثبات کرد. با توجه به آیات و روایات و تلفیق حکیمانه آیات بر خلاف ترتیب نزول، این ارتباط همواره در آیات کاملا محسوس است. بررسی دلائل عقلی و نقلی هر دو گروه، با اتکا به قوت دلائل طرفداران نظریه وجود ساختار هندسی سوره‌ها، این قول را تقویت نموده است.
فصل سوم که مهمترین بخش پژوهش را تشکیل میدهد به بررسی روشهای کشف هدف اصلی هر سوره پرداخته است، نگارنده با گزینش و چینش تجربیات و تلاشهای پویندگان این راه، ویژگیهای یک سوره را بر اساس غرض و محور اصلی و بنابر یک ارتباط واقعی دانسته و معتقدند موضوع اصلی سوره‌های قرآنی، کشف کردنی است نه وضع کردنی، سپس به ابزارهایی همچون سیاق آیات،
شان نزول ، اسم سوره، آیات آغازین و پایانی هر سوره و واژه‌های کلیدی سوره و قصه‌های آن اشاره کرده با ارائه این روشها سعی دارند فرآیند کشف غرض سوره‌ها را از حالت ذوقی و سلیقه‌ای به سبکی علمی تغییر داده و معیارهای قابل اعتمادی برای سنجش تلاشهای پراکنده مفسران در این زمینه فراهم آورد. البته روشهای دیگری نیز وجود دارد، به جهت اینکه کارآیی آنها هنوز ثابت نشده‌اند از طرح و بررسی آنها صرف نظر شده است چرا که در این میان، ادعای بی دلیل و تشابه محض قابل قبول نیست.
فصل چهارم مباحث نظری را به عنوان مقدمه‌ای برای ورود در میدان عمل و تعیین موضوع و ارتباط آیات میداند، مهارت مفسر در تطبیق اصول علمی کشف غرض مرحله عمل، تعیین کننده سرنوشت یک سوره میباشد و برای آنکه چالشهای علمی در تعیین غرض سوره‌ها مشخص گردد و میزان کارآیی روشهای نظری محک بخورد، در این فصل به بررسی تلاشهای مفسران دریافتن غرض سوره «ملک» پرداخته و نتیجه گرفته میشود: در غرض اصلی سوره شش نظر میباشد،
علامه طباطبایی در
المیزان و استاد
قرشی در
احسن الحدیث معتقدند که محور اصلی در غرض واحد سوره ملک بیان عمومیت
ربوبیت الهی است. با تکیه بر اینکه سوره ی ملک در بیان نعمتهای الهی است و با کلمه تبارک افتتاح شده، تکرار صفت رحمان در پنج جای
آیه و چگونگی توصیف معتقدان و منکران خداوند و سیاق آیه معتقد است که محوریت ربوبیت تامه الهی از سایر غرضها صحیحتر به نظر می‌رسد. از این رو با مبنا قرار دادن آن، نحوه ارتباط آیات را با یکدیگر بیان شده و سعی در ترسیم نمودار محتوایی سوره ملک در پایان این فصل شده است.
مولف در فصل پنجم بعد از گزارشی از سبک ساختار سوره‌ها به فوائد آموزشی و عملی این روش مانند حفظ آسان مفاهیم قرآن، فهرست بندی قرآن، تهیه طرحهای آموزشی و... اشاره و پس از معرفی و بررسی سبکهای رایج در این زمینه همچون سبک استدلالی، سبک اجمالی، گزارش محتوایی و نمودار درختی که سبک نوینی مشتمل بر محاسن و نقاط قوت سایر سبک‌ها بوده است مینویسد: نام دیگر نمودار درختی «
سبک تفصیلی » است، در این سبک ابتدا به معرفی سوره و بیان ویژگیها و کشف غرض آن پرداخته و پس از ساختار درختی به گزارشی از محتوای سوره بر اساس فصل بندیهای مشخص اشاره میشود. در ابتدای هر فصل عنوان کلی و آیات مرتبط ذکر و ذیل آن به روند حرکت سوره در آن موضوع اشاره و روابط آیات با یکدیگر و با عنوان فصل تبیین اشاره میشود. به عنوان حسن ختام ساختار هندسی،
سوره مبارکه قلم را بر اساس سبک نمودار درختی استخراج می‌کنند.
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست ۱۱۷ منبع طبق
حروف الفبا در آخر کتاب آمده است. در پاورقی به آدرس آیات، روایات، مطالب نقل شده از کتب دیگر، ترجمه بعضی آیات نکات و توضیحات اشاره شده است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
