زیارتگاه سلطان مظفرالدین کوکبری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زیارتگاهی در مرکز
شهر اربیل، در
کشور عراق، قرار دارد که به
سلطان مظفرالدین کوکبری منسوب بوده و محل زیارت مردمان آن شهر است، اما با توجه به تصریح مورخان بر تدفین کوکبری در
آستان مقدس علوی در
نجف اشرف، نمی‌توان انتساب قبری را به وی در اربیل پذیرفت و احتمالا این مقبره در واقع، قبر پدرش
زین
الدین علی کوچک است.
زیارتگاهی در مرکز
شهر اربیل، در فاصله حدود ۲۰۰ متری از قلعه این شهر، قرار دارد و به
امیر مظفرالدین کُوکُبُری، حاکم مشهور اربل (اربیل)، در اواخر سده ششم و اوایل سده هفتم هجری، منسوب است.
کوکبری، به گفته
ابن‌خلکان، نامی ترکی و معنای آن، «گرگ آبی» است.
کنیه امیر مظفرالدین، ابوسعید و ملقب به ملک المعظم است. او در سال ۵۴۹ ه. ق، در قلعه موصل، به دنیا آمد.
پدرش امیر
زین
الدین علی، معروف به کوچک، فرزند بُکتِکین ابن محمد، اصالتاً ترکمن و حاکم بخش‌هایی از منطقه جزیره در شمال
عراق (از جمله شهرهای تکریت، اربل، شهرزور، عقر الحمیدیه (عقره امروزی)، سنجار و حران)، در نیمه
قرن ششم هجری بود. او در سال ۵۶۳ ه. ق، (سال پایانی عمر خود) همه مناطق تحت حاکمیت خود را در اختیار فرزندان قطب
الدین مودود
بن زنگی، حاکم آل‌زنگی موصل، قرار داد و تنها، حکومت شهر اربل را برای خود باقی گذاشت. سپس در پایان همان سال، در این شهر از دنیا رفت.
امیر مظفرالدین پس از مرگ پدر، در چهارده سالگی، حکومت اربل را در دست گرفت. اما اتابک مجاهدالدین قایماز، بر وی خشم گرفت و پس از نامه‌نگاری با خلیفه عباسی، او را دستگیر کرد و به
بغداد فرستاد و برادر کوچک‌ترش،
زین
الدین یوسف بن علی را به جایش نشاند. کوکبری پس از چندی، از بغداد به
موصل نزد سیف
الدین غازی
بن مودود رفت و او نیز کوکبری را حاکم حرّان نمود. پس از مدتی نیز به خدمت
صلاح‌الدین ایوبی درآمد و از سوی وی، حاکمیت شهرهای رُهّا و سمیساط را نیز برعهده گرفت. مظفرالدین، از امرای برجسته صلاح
الدین ایوبی بود و در جنگ‌های وی با صلیبیان، از جمله واقعه حطّین و فتح
بیت‌المقدس، شرکت داشت و رشادت‌هایی از خود نشان داد. پس از مرگ برادرش،
زین
الدین یوسف، در سال ۵۸۶ ه. ق در شهر ناصره
فلسطین، صلاح
الدین ایوبی به درخواست خود امیر مظفرالدین، حکومت شهر اربل را به وی بازگرداند.
کوکبری، حاکم نیکوکاری بود و به نیازمندان بسیار کمک می‌کرد و
صدقه می‌داد و مورخان، به تفصیل، از خدمات اجتماعی و عمرانی فراوان وی، سخن گفته‌اند.
او نقش درخور توجهی در رواج مراسم جشن
ولادت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) میان
اهل‌سنت داشته است. گویند او نخستین کسی بود که این مراسم را برپا کرد و از آن پس، برگزاری جشن‌های سالروز میلاد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، میان اهل‌سنت رواج یافت. (برای آگاهی از جزئیات برپایی این مراسم در زمان وی، ر. ک:
)
همسر کوکبری، ربیعه خاتون دختر ایوب، خواهر صلاح
الدین ایوبی بود که گویند با بیش از پنجاه تن از پادشاهان و امرای خاندان ایوبی و سایر خاندان‌های حکومتی، محرم بود. او در سال ۶۴۳ ه. ق، در
دمشق، از دنیا رفت و در مدرسه خود که وقف حنبلیان ساخته بود، در منطقه صالحیه، پای کوه قاسیون دمشق، دفن شد.
امیر مظفرالدین در زمان حیات، گنبدی برای خود، پای
جبل الرحمه در
عرفات، ساخته بود تا پس از مرگ، او را در آنجا دفن کنند. او در سال ۶۳۰ ه. ق، در اربل، از دنیا رفت و به‌طور موقت، در قلعه این شهر، به خاک سپرده شد. سپس در سال ۶۳۱ ه. ق، جنازه‌اش را بنابر وصیت، با کاروان حجاج، به سوی
مکه روانه کردند. اما به علت خشکسالی شدید در آن سال، کاروان موفق به تکمیل و ادامه مسیر تا
حجاز نشدند و ناچار به
کوفه بازگشتند و جنازه کوکبری را نزدیک
قبر مطهر امام علی (علیه‌السّلام) در
نجف اشرف، به خاک سپردند.
با توجه به تصریح مورخان، مبنی بر دفن وی در
آستان مقدس علوی در نجف اشرف، نمی‌توان انتساب قبری را به وی در اربیل پذیرفت. با این حال، می‌توان به یقین گفت که مقبره منسوب به وی در اربیل، در واقع، قبر پدرش
زین
الدین علی کوچک است که به گفته ابن‌خلّکان، در مقبره اختصاصی خود، کنار مسجد جامع اربل، به خاک سپرده شد.
به هرحال، امروزه این مقبره، به زیارتگاه مردم اربیل تبدیل شده و شاید به علت اهمیت مظفرالدین کوکبری در تاریخ این شهر و نیز نقش وی در پیدایش مراسم جشن سالروز ولادت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، به این شخصیت، انتساب یافته است. گفتنی است برخی از عوام مردم، به‌ویژه زنان، هنگام زیارت این قبر، شفای بیماری‌ها و قضای حوایج خود را از آن، طلب می‌کنند.
زیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، مقاله «زیارتگاه سلطان مظفرالدین کوکبری»، ج۲، ص۲۵.
