زیارت جامعه کبیره
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زیارت جامعه کبیره، توسط
علی بن محمد الهادی امام دهم
شیعیان بنا به‌درخواست یکی از اصحاب حضرتش در وصف و شناخت از
امام معصوم (علیه‌السلام) ایراد فرمودند.
مسئله
امام‌شناسی یکی از آن معارف ناب است که هر کس توان رسیدن به آن را بدون راهنمای امام
شناس ندارد و از آنجایی که شناخت
امام یکی از مسلمات و
ضروریات اسلام است، اگر مسلمانی، بدون شناخت امام از دنیا برود همانند مردان جاهلیت از دنیا رفته است. چنان که
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیه؛ این
روایت به تعبیرهای مختلفی در کتاب‌های شیعه و سنی آمده است.
هر که از دنیا برود و امام زمان خویش را نشناسد به مردن
جاهلیت از دنیا رفته است». بر این اساس در قدم نخست باید امام را شناخت و سپس از او پیروی نمود.
خداوند این مقام رفیع و بلند را به عده‌ای انگشت‌شمار که تعداد آن‌ها از دوازده نفر فراتر نمی‌رود، اختصاص داده و پیامبر بزرگوار اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ضمن ده‌ها روایت به نام مقدسشان اشاره کرده و برخی از معصومان (علیهم‌السّلام) همانند
امام رضا (علیه‌السّلام) و
امام هادی (علیه‌السّلام) به گوشه‌ای از اوصاف آن‌ها پرداخته‌اند.
در سند زیارت جامعه شبهه‌ای نیست. حضرت هادی (علیه‌السّلام) از فرصت‌ها بهره‌برداری نمود و گاه به صورت صریح و زمانی در پوشش
دعا مسئله
مهدویت را زنده نگهداشت.
معارف ناب اسلامی چیزی نیست که بتوان آن‌ها را از دید یک انسان عادی تفسیر کرد و به کنه آن واقعیات رسید، بلکه باید به مفسران واقعی یعنی آنان که به اصل و ریشه این معارف الهی رسیده‌اند مراجعه کرد و از دریای بی‌کران آن سیراب شد.
زیارت جامعه که دارای مضامین بسیار عالی است و از زبان امام هادی (علیه‌السّلام) و در پاسخ به خواسته‌ی یکی از ارادتمندان
اهل بیت (علیهم‌السّلام) صادر شده، اگرچه به شیوه خطابی و گفتاری است؛ اما در حقیقت بیانگر مقام والای
امامت است
که از طرف
امام معصوم (علیه‌السّلام) بیان گردیده است. این زیارت را
شیخ طوسی در
تهذیب و
صدوق در فقه و
عیون اخبارالرضا به سند خود از شخصی به نام نخعی نقل کرده‌اند که گفت: به
علی بن
محمد بن
علی بن
موسی بن
جعفر بن
محمد بن
علی بن
حسین بن
علی بن ابیطالب (علیه‌السّلام) عرض کردم: ای فرزند رسول خدا، مرا گفتاری بیاموز که هر وقت خواستم هریک از شما را زیارت کنم همان سخن را در محضرش بگویم.
امام هادی (علیه‌السّلام) در پاسخ وی فرمود: «هر زمانی که به آستان (امامی رسیدی) در آنجا بایست و شهادتین را درحال
غسل و
طهارت بر زبان جاری کن، وقتی نگاهت به
قبر افتاد نخست سی مرتبه الله اکبر بگو و چند قدم راه برو، البته با کمال وقار و آرامش بسیار، گام‌های خود را کوتاه بردار و بار دیگر بایست و سی مرتبه تکبیر را بر زبان جاری کن، سپس نزدیک قبر شو و این بار چهل مرتبه تکبیر بگو تا یکصد مرتبه کامل شود آنگاه او را با جملات زیر زیارت کن...».
این زیارت عارفانه که انشاء و گفتار امام هادی (علیه‌السّلام) نسبت به سایر
امامان (علیهم‌السّلام) است از زیبایی‌های خاصی برخوردار می‌باشد. در این زیارت که آن را به حق می‌توان ارادت‌نامه نامید، حضرت به بیش از دویست
فضیلت و منقبت از اهل بیت (علیهم‌السّلام) اشاره می‌کند که با در نظرگرفتن این فضیلت‌ها در کنار سایر معارف، اهمیت این عرفان‌نامه برهمگان آشکار می‌گردد:
-اولین ویژگی این زیارت آن است که امام (علیه‌السّلام) ما را با آداب سخن گفتن با امام آشنا می‌کند که نخست با سلام و درود بر آن امام شروع می‌شود و پس از برشمردن برخی مناقب و اوصاف او، با جمله «و رحمت‌الله و برکاته» به پایان می‌رسد.
در این ارادت‌نامه، امام (علیه‌السّلام) به رابطه‌ی امامان (علیهم‌السّلام) با خداوند اشاره کرده و به جایگاه خدا در نظر
امامان معصوم (علیه‌السّلام) پرداخته است.
-امام به عمل‌کرد معصومین (علیهم‌السّلام) در برابر دین خدا و اجرای تعهد و میثاقی که داشته‌اند اشاره می‌کند.
-بیان دیگر امام هادی (علیه‌السّلام) این است که حق، همراه امامان است و هرگز از آنان جداشدنی نیست و هرکه از آنان دور شود گمراه خواهد شد.
-امام با اشاره به جایگاه رفیع امامان (علیهم‌السّلام) در اسلام و مسلمانان، تصریح می‌کند که آنان شاهراه و راه راست و گواهان در دین و آن امانتی هستند که حفظش بر مردم
واجب است.
- در این زیارت امام (علیه‌السّلام) با بیان شیرین به ما تعلیم می‌دهد که درمحضر ائمه به فضل و رتبه و مقام رفیع و حق عظیمشان اعتراف کنیم.
-براساس مضمون این زیارت ما باید آمادگی خود را جهت دفاع از امامان نشان دهیم.
-امام دراین زیارت به نکته‌ی بسیار مهمی اشاره می‌کند و آن این که تمام اعمال به پیروی از امامان مقبول می‌افتد و ده‌ها نکته دیگر که هر خواننده را به حیرت وا می‌دارد.
باید اذعان کرد که مقام رفیع امام را کسی جز امام معصوم نمی‌تواند تبیین کند. امام هادی (علیه‌السّلام) در این زیارت‌نامه، امامان معصوم (علیه‌السّلام) را امامان هدایت، چراغ‌های تاریکی‌ها، نشانه‌های پرهیزکاری، صاحبان خرد، پناهگاه مردمان، نمونه‌های اعلای الهی و حجت‌های خدا بر اهل دنیا و آخرت، معرفی کرده است، همچنین آن‌ها را جایگاه‌های
شناسائی خدا و مسکن‌های
برکت خدا و معدن‌های
حکمت خدا و نگهبانان
سر پروردگار و حاملان
کتاب خدا و اوصیای پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دانسته است. آنان دعوت‌کنندگان به سوی خدا و راهنمایان به راه‌های خوشنودی خدا و استقراریافتگان در فرمان پروردگار و کاملان در
محبت خدا و مخلصان در
توحید و آشکارکنندگان امر و نهی خدا و بندگان گرامی او هستند که هرگز بر خداوند در گفتار پیشی نگیرند.
در این زیارت گران‌سنگ امامان (علیهم‌السّلام) به عنوان نمایندگان خدا و برگزیدگان او و گنجینه‌ی دانش پروردگار و راه و
نور و برهان روشن او، پیشوایان راهبر و راه‌یافته و
معصوم و گرامی و مقرب و
پرهیزکار و راستگو و زبده‌ای معرفی شده‌اند که فرمان‌برداران خدا و قیام‌کنندگان به فرمان او و انجام‌دهندگان خواسته‌اش می‌باشند.
خداوند امامان را پسندید تا جانشینانش در
زمین و حجت‌های او بر بندگانش و یاورانی برای دینش و نگهبانان برای رازش و گنجینه‌داران برای دانشش و مفسران وحی‌اش و پایه‌های توحیدش و گواهان برخلقش و نشانه‌هایی برای بندگانش باشند.
در این زیارت می‌خوانیم که خداوند امامان را به صورت نورهایی آفرید و گرداگرد
عرش قرار داد و با آوردن‌شان در این
جهان بر ما
منت نهاد، و در خانه‌هایی قرارشان داد که نام و یاد او در آن‌ها برده شود. امامان وجودهای گران‌بهایی هستند که فرمان‌برداری از آنان فرمان‌برداری از پروردگار می‌باشد. آنچه را که خداوند به امامان داده به هیچ‌یک از جهانیان نداده است، هر شخص شریفی در برابر مقام رفیعشان سر به زیر آورده، و هر متکبری به فرمان‌برداری آنان گردن نهاده و هر گردنکشی فروتن گشته است و زمین به نور وجودشان روشن شده است.
در زیارت جامعه از امامان (علیهم‌السّلام) به عنوان کسانی یاد شده که خداوند عالم وجود را به برکتشان آغاز کرد و به آنان نیز به پایان خواهد رساند. به خاطر وجود مقدس امامان (علیهم‌السّلام) است که باران می‌بارد و به یمن وجود و برکتشان، خداوند
آسمان را نگه می‌دارد و به وسیله آنان غم و
اندوه زدوده شده و هر سختی و ناگواری برطرف می‌شود.
این امام است که خداوند به وسیله‌ی او ما را از
ذلت و بدبختی بیرون آورده و از سختی‌ها و گرفتاری‌ها نجات داده و گشایشی حاصل می‌کند.
خداوند متعال، به وسیله امام معصوم، ما را از پرتگاه
هلاکت و نابودی و از
آتش جهنم نجات می‌دهد و به‌وسیله دوستی و پیروی از آنان، دستورات دین‌مان را
تعلیم می‌دهد.
با توجه به این دورنمای مختصر که از شخصیت امام معصوم -با استفاده از زیارت جامعه- به دست آمد باید پرسید:
وظیفه ما در برابر این وجودهای مقدس چیست؟ امامانی که به فرموده
امام هادی (علیه‌السّلام):
«زیبا و شیرین است نام‌شان و بزرگوار است جانشان و بزرگ است مقام‌شان و برجسته است شان و منزلت‌شان و راست است وعده‌هایشان، و نور است سخن و گفتارشان، و رشد و
رستگاری است دستورشان، و به
پرهیزکاری است سفارششان، و
احسان و نیکی است عادت روشن‌شان، و بزرگواری است شیوه شان، و حق و
راستی است رفتارشان».
آیا نباید در شناخت این بزرگواران کوشش بیشتری کرد، آیا سزاوار است که با وجود این همه اوصاف زیبا و منقبت‌های بی‌شمار از این وجودهای مقدس غافل باشیم و حقشان را آن‌طور که باید نشناسیم.
چه زیبا امام هادی (علیه‌السّلام) بیان می‌کند و از ما نیز می‌خواهد که چنین بگوئیم و بر همین عقیده باشیم:
«خدا را و همچنین شما را
گواه می‌گیرم که من به شما
ایمان دارم و به آنچه شما به آن ایمان دارید. و کافرم نسبت به
دشمن شما، بینایم به مقام شما، دوست‌دار شما و دوست‌دار دوستان شما هستم. بغض دشمنانتان را در دل دارم و دشمن آن‌هایم. در
صلح هستم با هر که در صلح با شما است و در حال
جنگ هستم با هر کس که با شما در جنگ است».
برای اطمینان از صدور
روایت از امام معصوم، ابتدا به سند آن باید توجّه داشت. سپس متن را مورد ارزیابی قرار داده و پس از آن عمل اصحاب و عالمان گذشته را پیرامون این روایت، مشاهده نمود. در سند زیارت جامعه که
فقیه و
محدّث بزرگ
شیعه، مرحوم شیخ صدوق (قدس‌سره) با سلسله سند متّصل و
موثق از امام هادی (علیه‌السّلام) نقل می‌کند، هیچ
شکّ و شبه‌ای نیست و بزرگان در
توثیق سلسله افرادی که در طریق نقل زیارت جامعه قرار گرفته‌اند، مطالبی نگاشته‌اند. «به کتاب «سندالزیارة الجامعة» تالیف سید یاسین موسوی، چاپ دمشق مراجعه فرمایید.» متن این زیارت آن چنان عظیم است که هیچ شکّی در صدورش از معصوم باقی نمی‌گذارد. متنی که بزرگانی هم‌چون
شیخ صدوق،
شیخ طوسی،
علّامه محمّدتقی مجلسی،
علّامه محمّدباقر مجلسی به نقل زیارت پرداخته‌اند و در برخی موارد، به شرح آن نیز اهتمام ورزیده‌اند. علّامه مجلسی پس از ذکر زیارت، به شرح بعضی از فرازهای زیارت می‌پردازد، سپس می‌گوید: «کلام را در شرح برخی از فقره‌های زیارت طولانی کردم. زیرا این زیارت از نظر سند، صحیح‌ترین و لفظ آن صحیح‌ترین و معنای آن بلیغ‌ترین و شانیت آن نیز، در حد اعلا بود.»
عمل بزرگان نسبت به زیارت جامعه کبیره آن چنان است که همگان مداومت بر انجام آن داشته و دیگران را بر تلاوت آن سفارش می‌نمودند. رهبر فقید انقلاب ایران -
حضرت امام خمینی (قدس‌سره)- در مدّت حضور خود در شهر نجف اشرف، همه شب‌ها به زیارت مولی متّقیان،
حضرت علی (علیه‌السّلام) رفته و هر شب زیارت جامعه را با آداب کامل کنار مرقد آن حضرت می‌خواندند. این عمل، فقط یک شب (که به دلیل کودتا منع آمد و رفت در شهرهای
عراق شده بود) توسّط ایشان ترک شد و آن شب نیز به پشت بام منزل رفته، رو به حرم حضرت کرده، زیارت جامعه را خواندند.
این چنین مداومت از فقیه و مدبّر فرزانه‌ای چون امام امّت، حکایت از اعتقاد ایشان به صدور این زیارت از امام معصوم دارد. زیارت جامعه کبیره، شامل بخشی از دلائل و برهان‌هایی که مربوط به شناخت
اصول دین و اسرار امامان پاک است و همچنین بخش زیادی از حقوق اهل بیت را دربر دارد، می‌باشد. بسیاری از فرازهای این زیارت، با
آیات قرآن و روایات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ائمّه معصومین (علیهم‌السّلام) مطابقت کامل دارد و می‌توان گفت: زیارت جامعه کبیره، خلاصه تمام احادیثی است که در فضل و منزلت ائمّه صادر گردیده است. لذا در تبیین هر فراز، سعی بر آن داشته‌ایم تا با آیات قرآن، سخنان
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
ائمّه معصومین (علیهم‌السلام)، آن فراز تبیین گردد و با آنکه پیرامون هر فراز، احادیث فراوانی یافت می‌شد، ولی بنا را بر اختصار گذارده، به یک حدیث در آن باب اکتفا شده. مع‌الوصف به ۶۲۰ حدیث و روایت استناد گشته و به بیش از ۲۰۰ آیه قرآن کریم توجّه شده است.
این زیارت را جامعه گفتند، زیرا اوصاف و القاب آن بر هر امامی تطبیق می‌کند و در هر جا می‌توان خواند. قید کبیره را بر آن افزودند، زیرا زیارت دیگری از
امام رضا (علیه‌السّلام) نقل شده که الفاظ آن جامع است و برای هر امام می‌توان خواند، ولی متن آن کمتر و کوتاه تر است، و چون هر دو جامع بودند، جامعه مشهور شد، و چون از نظر متن یکی بزرگ‌تر و دیگری کوچک‌تر بود، به کبیره و صغیره مشهور شدند.
در زیارت جامعه کبیره، حضرت هادی (علیه‌السّلام) به موسی بن عبدالله می‌فرمایند با
غسل باش و بر مزار بایست و شهادتین بگو، به
توحید و
نبوت شهادت بده. پس چون داخل شدی و
قبر را دیدی، ۳۰ بار بگو: الله اکبر، سپس در حالی که قدم‌ها را کوتاه و نزدیک به‌هم برمی‌داری با سکینه و
وقار پیش برو و ۳۰ بار
تکبیر خداوند را بگو. سپس نزدیک قبر شو و ۴۰ بار تکبیر بگو (مجموعاً صد تکبیر). سپس بگو: السلام علیکم یا اهل بیت‌النبوة و موضع الرسالة و مختلف الملائکة و... سلام را آغاز می‌کنیم با این دید و
معرفت که امامان «
اهل بیت نبوت» هستند و شامل تمام فضائل و مناقبی می‌شوند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درباره اهل بیت فرمود و
شیعه و
سنی نقل کرده‌اند. سپس آن‌ها را به موضع رسالت یاد می‌کنیم؛ یعنی آنچه آثار و لوازم رسالت رسول الله است؛ از معجزات و غرائب شئون و علوم و ولایت مطلقه و احترامات (چون لا تقدموا بین یدی الله و رسوله و لا ترفعوا اصواتکم...) هر مزیتی و مرتبتی به جز نبوت، در ائمه موجود است؛ همان‌گونه که در
آیه شریفه مباهله از کلمه «و انْفُسَنَا» استفاده می‌شود. آنگاه زائر از ایشان با وصف مختلف الملائکه یاد می‌کند، یعنی
ملائکه نزد ائمه اطهار آمد و شد و افتخار خدمت‌گزاری ائمه را دارند؛ همان‌گونه که از روایات مختلف استفاده می‌شود.
بیشتر از هر چیز به معرفی صفات عالی ائمه معصوم و مقام
قرب آن‌ها و این‌که شیعه چه شناختی و چه رفتاری در قبال آن‌ها باید داشته باشد، پرداخته شده است. خلاصه این زیارت درس
امام‌شناسی و
وظیفه
شناسی مردم در برابر امام است.
مسئله مهدویت از مسائل مهم و حیاتی است که از زمان پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به صورت واضح و روشن مطرح شده و بر زنده نگه داشتن آن تاکید و تشویق فراوان شده است. و امامان معصوم (علیهم‌السّلام) نیز به فراخور فرصت‌هایی که برای آن‌ها پیش آمده این مسئله را مطرح و بیان نموده‌اند. دوران امام هادی (علیه‌السّلام) و
امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) از دوران‌هایی است که
حکومت وقت به شدّت مسائل مهدویت و حتی تولد
حضرت مهدی (علیه‌السّلام) را پی‌گیر بوده و تحت نظر داشت است.
اختناق و سخت‌گیری در این زمینه نیز به اوج خود رسیده بود؛ با این حال،
حضرت هادی (علیه‌السّلام) از فرصت‌ها بهره‌برداری نمود و گاه به‌صورت صریح و زمانی در پوشش
دعا مسئله مهدویت را زنده نگهداشت.
از جمله در زیارت جامعه کبیره که از متقن‌ترین، صحیح‌ترین و جامع‌ترین متون زیارتی شیعه است، علاوه بر بیان اصل امامت، مسئله مهدویت مخصوصا دوران ظهور حضرت مهدی (علیه‌السّلام) و رهاورد حکومت او مورد اشاره و توجّه قرا گرفته است. آنچه پیش‌رو دارید، نگاهی است گذرا به مسئله مهدویت در زیارت جامعه کبیره.
در زیر فرازهایی از این زیارت شریف را که درباره امام زمان (علیه‌السّلام) می‌باشد از نظر خوانندگان عزیز می‌گذرانیم:
«السَّلَامُ عَلَی الْاَئِمَّةِ الدُّعَاةِ... وَ بَقِیَّةِ الله؛ سلام بر امامان دعوت‌کننده [
به سوی خداوند
]... و باقی‌مانده خدا!»
مرحوم
صدوق نقل کرده است که: «اولین آیه‌ای که حضرت قائم (علیه‌السّلام) به هنگام
قیام می‌خواند، این
آیه است: «بَقِیَّتُ الله خَیْرٌ لَکُمْ اِنْ کُنْتُمْ مُوءْمِنینَ؛
بقیة‌الله بهتر است برای شما، اگر
مؤمن باشید.»
آنگاه می‌فرماید: «اَنَا بَقِیَّةُ الله فِی اَرْضِهِ وَ خَلِیفَتُهُ وَ حُجَّتُهُ عَلَیْکُمْ فَلا یُسَلِّمَ عَلَیهِ مُسْلِمٌ اِلاَّ قالَ السَّلامُ عَلَیْکَ یا بَقِیَّةَ الله فِی اَرْضِهِ؛
من بقیة‌الله در زمین خدا و خلیفه و
حجّت او بر شما هستم. پس هر مسلمانی که به او سلام می‌کند، می‌گوید: درود بر تو‌ای بقیة‌الله در زمین او!»
در سخت‌ترین دورانی که اختناق همه‌جا را فرا گرفته بود و امامان معصوم (علیهم‌السّلام) تحت نظر بودند و به شدّت حرکات و رفتار و گفتار آن‌ها کنترل می‌شد، حضرت هادی (علیه‌السّلام) از دعا و زیارت بیشترین استفاده را برد و مسائل مهم
امامت را بیان کرد و مسئله
غیبت امام زمان (علیه‌السّلام) را گوش‌زد نمود تا
شیعیان را برای چنین دوران سخت و غم‌باری آماده سازد و لذا فرمود: «مُوءْمِنٌ بِسِرِّکُمْ وَ عَلَانِیَتِکُمْ وَ شَاهِدِکُمْ وَ غَائِبِکُمْ وَ اَوَّلِکُمْ وَ آخِرِکُم؛
ایمان‌آورنده به نهان و آشکار شما و حاضر و غائب شما و اوّل و آخر شما.»
مراد از شاهد، امامی است که مردم او را مشاهده کنند و او مردم را مشاهده نماید و مراد از غایب، حضرت قائم (علیه‌السّلام) است که در هستی و جامعه حضور دارد، ولی ظهور ندارد؛ یعنی او مردم را می‌بیند و می‌شناسد، امّا مردم یا او را نمی‌بینند و یا می‌بینند، ولی نمی‌شناسند.
تا کی به
انتظار تو شب را
سحر کنم/ شب تا سحر به یاد رُخَت ناله سر کنم
ای غائب از نظر نظری کن به حال من/ تا چند سیل اشک روان از بصر کنم
بگذشت عمر و راه وصال تو طی نشد/ آیا شود که بر رخ خوبت نظر کنم؟
از بهترین و برترین آرزوهایی که امامان ما به جامعه
تلقین کرده و نوید تحقق آن را داده‌اند، ظهور حکومت عادلانه مهدوی است. تزریق و تلقین این آرزو، جامعه را با نشاط و فعال و سرزنده نگه می‌دارد و روح امید را در دل انسان‌ها می‌دمد.
هر شبی گویم که فردا یارم آید از
سفر/ چون که فردا می‌شود گویم که فردای دگر
آنقدر امروز و فردا انتظارش می‌کشم/ کاقبت روز فراق یار من آید به سر
گر بیاید روزگار تیره‌ام روشن شود/ شام هجران می‌شود از وصف روز از سحر
حضرت هادی (علیه‌السّلام) نیز این آرزوی بلند را این گونه تلقین می‌کند: «مُنْتَظِرٌ لاَمْرِکُمْ مُرْتَقِبٌ لِدَوْلَتِکُمْ؛ منتظر امر [
و خروج
] شما و چشم به راه دولت شمایم.» جمله فوق هر چند به صورت خبری است، ولی گویا انشاء این امر است که انتظار آمدن مهدی (علیه‌السّلام) و تشکیل حکومت توسط آن حضرت امری است
مستحب و با فضیلت؛ چنان که در روایات دیگر نیز به آن اشاره شده است:
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «مِنْ دِینِ الاَئِمَّةِ الْوَرَعُ وَ الْعِفَّةُ... وِ انْتِظارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ؛
از دین امامان،
ورع و
عفت... و انتظار فرج با صبر کردن است.»
عمّار ساباطی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السّلام) پرسیدم که: آیا عبادت پنهانی با امام غائب و پنهان در دوران دولت باطل بهتر است و یا
عبادت با ظهور دولت حق [
و در زمان ظهور مهدی (علیه‌السلام)
]؟ حضرت فرمود: «شما در ورود به دین خدا و
نماز و
روزه و
حج و دیگر خیراتی که خداوند
توفیق داده و به عبادت خدا در پنهان سبقت دارید و از دیگران پیشی گرفتید و پیوسته به حق امام و حقوق خویش می‌نگرید که در دست ستم‌گران است و ایشان که شما را ناچار به زندگی دنیوی و طلب معاش با شکیبایی بر دین و عبادت و طاعت امام و
خوف از دشمنان نموده‌اند. بنابراین، خداوند اعمال شما را در
دنیا مضاعف کرده است. پس گوارای وجود شما باد!» تنها به آرزوی تشکیل دولت حضرت مهدی (علیه‌السّلام) اکتفا نمی‌شود، بلکه گام را فراتر نهاده و
آرزو می‌کند که جزء حکم‌رانان و کارگزاران و یاران اصلی حضرت مهدی (علیه‌السّلام) قرار گیرد و لذا می‌فرماید: «وَ جَعَلَنِی مِمَّنْ... وَ یُمَلَّکُ فِی دَوْلَتِکُمْ وَ یُشَرَّفُ فِی عَافِیَتِکُمْ وَ یُمَکَّنُ فِی اَیَّامِکُم؛ و مرا از کسانی قرار بده... که در دولت شما به فرمانروایی رسد و در
عافیت شما گرامی گردد و در روزگار شما تمکّن یابد.» یعنی در دولت شما از حکم‌رانان و فرمان‌داران بر مردم باشم و در زمان سلامت و عافیت شما به جایگاه بلند برسم؛ به‌طوری که
ستم ستم‌کاران و طاغیان به من نرسد و در زمان دولت و چیرگی شما دارای ارزش و اعتبار و منزلت شوم. و با این آرزوها، آرزوی دیدار آن حضرت نیز برآورده می‌شود که: «وَ تَقَرُّ غَدا بِرُؤْیَتِکُمْ؛ و چشمش فردا به دیدار شما روشن شود.»
یکی از اعتقادات قطعی
شیعه، اعتقاد به
رجعت است. براساس این اعتقاد و بر مبنای
روایات اهل بیت (علیهم‌السّلام) در زمان حضرت مهدی (علیه‌السّلام) عدّه‌ای از انسان‌های خوب و بد به این دنیا باز خواهند گشت.
از جمله مسائلی که در جای‌جای زیارت جامعه به آن تصریح شده، بحث رجعت است؛ آن هم با عبارات قطعی و یقینی. در یک‌جا می‌فرماید: «مُؤْمِنٌ بِاِیابِکُمْ مُصَدِّقٌ بِرَجْعَتِکُمْ؛ مؤمن به آمدن شما و تصدیق‌کننده رجعت شما هستم.» دو جمله فوق صرفا برای تاکید نیست؛ بلکه برای بیان اعتقاد به این است که رجعت اتفاق می‌افتد، چه این‌که هر چه را معصومین (علیهم‌السّلام) ـ‌که از اشتباه و خطا مصون‌اند‌ـ خبر دهند، واقع خواهد شد و باید به آن ایمان داشت. و در جای دیگر می‌فرماید: «وَ یَکُرُّ فِی رَجْعَتِکُمْ؛ [
و قرار ده مرا از کسانی که
] باز گردد در رجعت و برگشت شما!» و در زیارت وداع در ذیل زیارت جامعه می‌خوانیم: «وَ اَحْیانِی فِی رَجْعَتِکُمْ؛ [
خدا
] زنده گرداند مرا در رجعت و برگشت شما!»
رهاورد
حکومت مهدوی آرزوی تمام
انبیاء و
اولیاء و صالحان و بلکه تمامی بشریت است و در روایات به صورت گسترده به آن پرداخته شده است. آنچه در این‌جا اشاره می‌شود، مواردی است که در زیارت جامعه به آن پرداخته شده است.
گذشت زمان،
غیبت امام زمان (علیه‌السّلام) و وجود تحریف‌گران و بدعت‌گذاران در طول
تاریخ، باعث تغییر چهره
دین و دستورات دینی می‌شود، تا آنجا که دین به ظاهر مرده و کهنه شده به حساب می‌آید و دستورات آن به تعطیلی کشیده می‌شود؛ از این‌رو با ظهور حضرت دستورات دین آن‌چنان که هست، بیان و اجرا می‌شود. به این جهت، آن حضرت احیاکننده دین شمرده شده است. در زیارت جامعه می‌خوانیم: «حَتّی یُحیِیَ الله تَعالی دِینَهُ بِکُمْ؛ تا این‌که خداوند دینش را به وسیله شما زنده گرداند.»
به تعبیر عرفانی، با ظهور حضرت قائم (علیه‌السّلام) خداوند مظاهرش را که محمد و آل او هستند، حیات می‌بخشد و
قدرت اهل بیت (علیهم‌السّلام) با پاکی زمین از طاغوت‌ها و شاخه‌های آن، یعنی
فحشا و
منکرات و ستم و دیگر زشتی‌ها بر جهان، حاکم می‌شود. و در همه جا دستورات اسلام اجرا می‌گردد.
علی (علیه‌السّلام) فرمود: «وَ یُحْیِی مَیِّتَ الْکِتابِ وَ السُّنَّةِ؛ و [
مهدی بخش‌های
] مرده کتاب [
خدا
] و [
سنّت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)
] را زنده می‌کند.» و با زنده شدن دین است که اهل بیت (علیهم‌السّلام) به منزلت بزرگی دست می‌یابند و به تعبیر که در زیارت جامعه آمده: «یُمَکِّنَکُمْ فِی اَرْضِهِ؛ و تمکن و قدرت دهد شما را در زمین خویش.»
این دو فقره اشاره به همان مطلبی دارد که
قرآن دویست سال قبل از بیان امام هادی (علیه‌السّلام) به آن اشاره نموده است؛ «وَعَدَ الله الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْاَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ اَمْناً یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِکُونَ بی شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَاُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ؛
«خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند،
وعده می‌دهد که قطعا آنان را حکم‌ران روی زمین خواهد کرد؛ همان‌گونه که به پیشینیان آن‌ها خلافت روی زمین را بخشید و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده است. برایشان پابرجا و ریشه‌دار خواهد ساخت و ترس‌شان را به
امنیّت و
آرامش مبدّل می‌کند؛ [
آن‌چنان
] که تنها مرا می‌پرستند و چیزی را
شریک من نخواهند ساخت و کسانی که پس از آن
کافر شوند، آن‌ها فاسقان‌اند.» و در
آیه دیگر فرمود: «اعْلَمُوآ اَنَّ الله یُحْیِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَیَّنّا لَکُمُ الآْیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ؛
«بدانید خداوند زمین را بعد از مردنش زنده می‌گرداند. به تحقیق آیات را برای شما بیان کردیم، شاید تعقل کنید.»
«وَ اَشْرَقَتِ الاَرْضُ بِنُورِکُمْ؛ و
زمین با
نور شما روشن می‌شود.» این جمله از زیارت جامعه، اشاره‌ای لطیف به ظهور حضرت مهدی (علیه‌السّلام) دارد که با وجود نور آن حضرت، زمین نورانی خواهد شد و در واقع، اشاره دارد به آیه‌ای که می‌فرماید: «وَ اَشْرَقَتِ الاَرْضُ بِنُورِ رَبِّها»؛ «و زمین [
در آن روز
] به نور پروردگارش روشن می‌شود.» و
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «
ربّ و پروردگار زمین، امام آن است. عرض کردند: هنگامی که (مهدی)
قیام کند، چه خواهد شد؟ فرمود: مردم از نور خورشید و ماه بی‌نیاز می‌شوند و از نور امام استفاده می‌کنند.»
و در جای دیگر فرمود: «هنگامی که قائم ما ظهور کند، زمین به نور پروردگارش روشن شود و مردم از نور خورشید بی‌نیاز می‌شوند و تاریکی از بین می‌رود.»
رهاورد دیگری که از ظهور حضرت مهدی (علیه‌السّلام) در زیارت جامعه مورد توجه قرار گرفته است،
عدالت فراگیر و جهانی است؛ عدالتی که تمام هستی و تمام جوانب و زوایای زندگی بشر را زیر بال می‌گیرد و به قول
امیرمؤمنان (علیه‌السلام): «فَیُرِیکُمْ کَیْفَ عَدْلُ السِّیرَةِ؛
روش عادلانه (در حکومت حق) را به شما می‌نمایاند.» و عدالت واقعی را برای همه جهانیان به نمایش می‌گذارد و طعم شیرین آن را به همه خواهد چشاند.
در زیارت جامعه می‌خوانیم: «وَ یُظْهِرَکُمْ لِعَدْلِهِ؛ و شما را برای (اجرای) عدالتش آشکار کند.» تعبیر فوق اشاره به این دارد که خداوند با ظهور حضرت مهدی (علیه‌السّلام) آخرین و کامل‌ترین صحنه از عدالت خویش را آشکار می‌سازد و به مردم نشان خواهد داد.
پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «زیارت جامعه کبیره»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۱/۱۷.
