زَيْغ (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زَيْغ (به فتح زاء و سکون یاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای انحراف از حق است.
زَيْغ به معنای انحراف از
حق است.
راغب می‌گويد:
الميل عن الاستقامة. طبرسی و
ابن اثیر و
صحاح و
قاموس آن را مطلق ميل گفته‌اند.
در قرآن همواره در ميل مخصوص كه ميل از حق باشد به كار رفته است.
قول راغب اصح است.
به مواردی از
زَيْغ که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ) «آنان كه در قلوبشان انحرافى است به متشابه آن می‌چسبند.»
ملاحظه می‌شود كه زيغ در انحراف دل از حق به كار رفته است.
(رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنا) (
راسخان در علم، مى‌گويند: «پروردگارا! دل‌هايمان را، بعد از آنكه ما را هدايت كردى، از راه حق منحرف مگردان. )
ازاغه منحرف كردن است. قيد (هَدَيْتَنا) معنى واقعى زيغ را بهتر روشن می‌كند.
(فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ) (هنگامى كه آنها از حق منحرف شدند، خداوند به كيفر اين عمل قلوبشان را منحرف ساخت.)
(وَ مَنْ يَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنا نُذِقْهُ مِنْ عَذابِ السَّعِيرِ) (و هر كدام از آنها كه از فرمانما سرپيچى مى‌كرد، او را از
عذاب آتش سوزان مى‌چشانديم!)
زيغ از دستور خدا همان انحراف قلب است كه باعث نافرمانى می‌شود.
در عدّه‌اى از آيات نسبت زيغ به
چشم داده شده و آن همان انحراف و اشتباه چشم است كه واقع را در صورت ديگر ببيند.
(ما زاغَ الْبَصَرُ وَ ما طَغى) (چشم او هرگز منحرف نشد و طغيان نكرد آنچه ديد واقعيّت بود.)
چشم آن حضرت منحرف نشد آنچه ديد واقعيت بود. ما قبل آيه درباره ديدن
جبرئیل است.
(ما كَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأى ... وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرى) (قلب پاك او در آنچه ديد هرگز دروغ نگفت. ... و بار ديگر نيز او را مشاهده كرد.)
ما بعد آيه چنين است:
(لَقَدْ رَأى مِنْ آياتِ رَبِّهِ الْكُبْرى) (به يقين او بزرگترين
نشانه
هاى پروردگارش را در آن سفر آسمانى ديد.)
در وسط اين‌ها آمده:
(ما زاغَ الْبَصَرُ وَ ما طَغى) (و زمانى را كه چشم‌ها از شدت
وحشت خيره شده و دل‌ها به گلوگاه رسيده بود.)
(أَتَّخَذْناهُمْ سِخْرِيًّا أَمْ زاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصارُ) (آيا ما آنان را بى جهت به
مسخره گرفتيم يا چشم‌ها آنها را نمى‌بيند؟!)
در
جنگ احزاب مسلمانان بسيار وحشت گرفتند كه فرمايد: چشم‌ها منحرف شد و دل‌ها به حنجره‌ها رسيد. گویى چشم‌ها به قدرى خيره شده بودند كه ديد حقيقى از ميان رفته بود، مثل شخصى ترسو كه در
شب به جاى تاريكى نگاه كند و اشباهى در نظرش مجسّم شود بعضى از بزرگان
(زاغَتِ الْأَبْصارُ وَ بَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَناجِرَ) را تشبيه به حال محتضر داشتهاند. زيغ ابصار را ميل چشم در حال
احتضار و بلوغ قلوب را رسيدن
روح به
حلقوم گفته‌اند. ولى ظاهرا كنايه نباشد بلكه چشم‌ها از كثرت ترس به اشتباه رفت و دل‌ها در سينه‌ها بالا آمد.
آيه دوم نقل قول
کفّار است كه مؤمنان را در
آتش نزد خود نمى‌بينند گويند: «آيا آنها را در
دنیا مسخره گرفتيم حال آنكه اهل حق بودند؟ يا با ما در آتش هستند، ولى چشم ما منحرف شده و آنها را نمى‌بيند.»
به مواردی که در نهج البلاغه به کار رفته است، اشاره می‌شود:
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«إِنَّما أَصْبَحْنا نُقاتِلُ إِخْوانَنا في الاِْسْلامِ عَلى ما دَخَلَ فيهِ مِنَ الزَّيْغِ وَ الاعْوِجاجِ» امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
«وَ مَنْ زاغَ ساءَتْ عِنْدَهُ الْحَسَنَةُ وَ حَسُنَتْ عِنْدَهُ السَّيِّئَةُ»
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «زیغ»، ج۳، ص۱۹۴.
